Θα αποκτήσεις αδερφάκι: Προετοιμάζοντας το παιδί για το μωρό

Ο ερχομός ενός νέου μωρού στο σπίτι είναι μια δοκιμασία που πολλά παιδιά δυσκολεύονται να διαχειριστούν.

Η μαμά δεν είναι πια διαθέσιμη όλες τις ώρες, γιατί ασχολείται συνεχώς με το μωρό, ενώ είναι σχεδόν πάντα άυπνη και κουρασμένη. Το πρωτότοκο βιώνει την αναμονή για να ασχοληθεί κάποιος μαζί του, ενώ η δική του ανάγκη για προσοχή μπαίνει σε δεύτερη μοίρα. Οι συναισθηματικές επιπτώσεις που βιώνει ένα παιδί είναι μεγάλες. Βιώνει μια μορφή πένθους, αφού χάνει την αποκλειστική φροντίδα και προσοχή των γονιών του. Πλέον πρέπει να μοιραστεί τα πάντα, το χρόνο και την παρουσία των γονιών, το χώρο του, τα παιχνίδια του. Σε μικρότερες ηλικίες είναι συνήθης ο φόβος της απώλειας, το ενδεχόμενο η μαμά να μη γυρίσει από το μαιευτήριο. Πολύ κλασική παιδική αντίληψη είναι αυτή της απώλειας της αγάπης. Η μαμά δεν με αγαπάει πια και έκανε άλλο παιδί ή αγαπάει μόνο τα μωρά και όχι τα μεγαλύτερα παιδιά.

Η προετοιμασία ενός παιδιού για το γεγονός ότι πρόκειται να αποκτήσει αδερφάκι, ακόμα και όταν το επιθυμεί διακαώς, είναι μια σημαντική και απαραίτητη διαδικασία.

Γιατί η έλευση ενός μωρού στο σπίτι θα αλλάξει σε πολύ μεγάλο βαθμό την καθημερινότητα και τις ισορροπίες στο σπίτι. Η πραγματικότητα δεν θα είναι ίδια και για να προσαρμοστεί ένα παιδί χρειάζεται σωστή προετοιμασία και οπωσδήποτε έγκαιρη. Όπως και σε άλλα θέματα (π.χ. χωρισμός, σεξ κλπ) το τι θα πούμε εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την ηλικία και την ωριμότητα του παιδιού. Καλό είναι να μιλάμε με χαρά και αγάπη για το επικείμενο γεγονός και να μην καταφεύγουμε σε μισόλογα ή ψιθύρους όταν το παιδί είναι μπροστά για να μην ακούσει ή καταλάβει.  Η φαντασία του παιδιού μπορεί να το οδηγήσει σε εσφαλμένα και ενδεχομένως δυσάρεστα συμπεράσματα ως προς τη σοβαρότητα και το ευχάριστο ή μη του γεγονότος που αναμένεται να συμβεί.

Μια ασφαλής τακτική είναι να απαντούμε σε όλες τις ερωτήσεις του παιδιού αλλά χωρίς πολλές λεπτομέρειες.

Ακόμα και αν κάποιες ερωτήσεις μπορεί να μας προκαλούν αμηχανία ή να μας κάνουν να νιώθουμε άβολα, οφείλουμε να απαντήσουμε. Είναι πολύ πιθανό για παράδειγμα ένα μικρό παιδί να ρωτήσει πώς βρέθηκε στην κοιλιά της μαμάς το μωρό ή με ποιο τρόπο θα βγει από κει. Αν δεν του απαντήσουμε ή αν δεν το ικανοποιήσουν οι απαντήσεις μας, θα ψάξει αλλού και θα στραφεί σε άλλες πηγές για να αποσπάσει μια ικανοποιητική πληροφορία. Και κάπως έτσι θα γίνει η αρχή, θα θεμελιωθεί μια διαδικασία εξεύρεσης απαντήσεων και ενημέρωσης για διάφορα θέματα που θα αφήνει τους γονείς απ’ έξω ως πηγές πληροφόρησης.

Αν το πρωτότοκο παιδί είναι πολύ μικρό και δεν μπορεί να αντιληφθεί την έννοια του νεογέννητου, βοηθά να το φέρουμε σε οπτική επαφή με ένα βρέφος.

Είτε δια ζώσης είτε μέσω βίντεο ή φωτογραφιών, αυτό θα βοηθήσει το παιδί να κατανοήσει ότι δε θα μπορεί να παίζει με το αδερφάκι του μόλις αυτό έρθει σπίτι γιατί έχει άλλες ανάγκες και περιορισμένες ικανότητες. Τυχόν δυσκολίες που μπορεί να υπάρχουν στην εγκυμοσύνη καλό είναι να μην μεταφέρονται στο παιδί και να του προσδίδουν επιπρόσθετη ανησυχία και άγχος για την υγεία της μαμάς ή ακόμα και για το αν θα έρθει εν τέλει ή όχι το μωρό στο σπίτι. Όπως επίσης δεν πρέπει να “χρεώνονται” στο μωρό. Καλό είναι να μην φορτώνουμε τα παιδιά με τις δικές μας αγωνίες και τα δικά μας προβλήματα. Και επειδή λέγαμε και νωρίτερα πως η φαντασία των παιδιών μπορεί να τα οδηγήσει σε σενάρια και αυθαίρετα συμπεράσματα, μπορεί μελλοντικά το μεγαλύτερο παιδί να αποδώσει ευθύνες στο μικρότερο για κάποιο τυχόν πρόβλημα υγείας της μητέρας ή για τυχόν απώλειά της. Μπορεί κάτι τέτοιο να  επηρεάσει τη σχέση μεταξύ των δύο αδερφιών[1].

Είναι γεγονός πως η προετοιμασία για τον ερχομό ενός μωρού είναι πολύ σημαντική τόσο για τους γονείς όσο και για τα παιδιά που ήδη υπάρχουν στην οικογένεια.

Η σωστή και έγκαιρη ενημέρωση και ευαισθητοποίηση για τις αλλαγές που επίκεινται, η συζήτηση γύρω από αυτές, μπορούν να συμβάλουν ουσιαστικά στην ομαλή προσαρμογή όλων των μελών της οικογένειας. Ιδίως για τα παιδιά, η γνώση και η προετοιμασία γύρω από οτιδήποτε διαταράσσει την καθημερινότητά τους και τους ρυθμούς λειτουργίας της οικογένειας, σχετίζεται σημαντικά με την ασφάλεια και την εμπιστοσύνη που εισπράττουν μέσα σε αυτήν.

Και επειδή το να εκλογικεύουμε ή να ηθικολογούμε μπροστά στα έντονα συναισθήματα που κατακλύζουν το παιδί δεν βοηθά στη βελτίωση της κατάστασης, είναι προτιμότερο να δείξουμε αναγνώριση και κατανόηση σε αυτά.

Και ο αποτελεσματικότερος τρόπος είναι να τα ενθαρρύνουμε να καταγράψουν τα ίδια όλα τα συναισθήματα που τους προκαλούνται από το νέο αδερφάκι, τόσο τα θετικά όσο και τας αρνητικά. Και να τα βοηθήσουμε να καταλάβουν πως δεν είναι κακό ούτε κατακριτέο να νιώθουν αρνητικά συναισθήματα προς το μωρό. Όμως το να τα εκφράσουν με λόγια αφενός θα τα λυτρώσει αφετέρου θα τα βοηθήσει να απομυθοποιήσουν την αίσθηση του απαγορευμένου που ίσως έχουν στο μυαλό τους[2].

Πολύ ενδιαφέρουσα γύρω από το ζήτημα είναι η θεώρηση του παιδιάτρου και ψυχαναλυτή Aldo Naouri.

Σύμφωνα με αυτήν, το αν θα υποφέρει από ζήλια ένα παιδί εξαιτίας της έλευσης ενός μωρού στην οικογένεια εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το αν εμείς οι γονείς το πιστεύουμε. Και αυτό γιατί το εν λόγω πιστεύω μας θα αποτυπωθεί στον τρόπο με τον οποίο θα επικοινωνήσουμε το «νέο» στο παιδί. Στο αν θα εστιάσουμε στο γεγονός ότι θα αποκτήσουμε κι άλλο παιδί ή αν θα σπεύσουμε να κατακλίσουμε το παιδί με εξηγήσεις και απολογίες για το λόγο που κάνουμε κι άλλο παιδί, αν θα σπεύσουμε να το διαβεβαιώσουμε για την αγάπη μας με ενοχικό ή απολογητικό τρόπο[3].

Ακόμα, το να ρίξουμε το βάρος μιας τέτοιας απόφασης στο ίδιο το παιδί, χρησιμοποιώντας την πολύ συνήθη δικαιολογία ότι το κάναμε για να έχει παρέα, είναι πολύ μεγάλο λάθος.

Έτσι ανάγουμε το παιδί σε «σύμμαχο», ιδίως αν μιλάμε πάντοτε πρώτα για το ίδιο σε οτιδήποτε έχει σχέση με το μωρό. Άλλες φορές πάλι επιτρέπουμε πισογυρίσματα σε μωρουδίστικες συμπεριφορές και αναπτυξιακές παλινδρομήσεις, όπως το να επιτρέπουμε στο μεγαλύτερο παιδί να θηλάσει ή να πιει από μπιμπερό, ακόμα και να επαναφέρουμε την πάνα ενώ έχει ήδη κατακτήσει την αυτονομία στη χρήση της τουαλέτας. Τέτοιοι χειρισμοί, ωστόσο, από μέρους μας το μόνο που προσφέρουν είναι να μπερδεύουν το παιδί, να μπλοκάρουν και να υπονομεύουν την ανάπτυξή του και να υποτιμούν την αντίληψή του. Μπορεί ακόμα και να θεωρεί πως η αγάπη της μαμάς και η φροντίδα συνδέονται με το βαθμό εξάρτησης από αυτήν και ότι είναι αντιστρόφως ανάλογη της αυτονομίας και της κατάκτησης των αναπτυξιακών σταδίων.

Αντί όλων αυτών των άβολων και αδέξιων εξηγήσεων και χειρισμών, είναι προτιμότερο να δείξουμε την ευτυχία μας και να τη μοιραστούμε με το παιδί μας.

Μόνο έτσι θα εισπράξει και το ίδιο ότι αυτό που επίκειται είναι κάτι ευχάριστο και όχι κάτι κακό για το ίδιο, τόσο που να καθιστά αναγκαίο να δώσουν οι γονείς εξηγήσεις για την επιλογή τους. Προτείνει, λοιπόν, να μιλήσουμε στο παιδί ωμά και ειλικρινά για την πρόθεσή μας να αποκτήσουμε ένα, δύο, τρία κλπ παιδιά, καθιστώντας σαφές ότι είμαστε οι αποκλειστικοί υπεύθυνοι για τον οικογενειακό προγραμματισμό μας και ότι οφείλουμε να αναλάβουμε το «κόστος» των επιλογών μας. Επομένως, δεν είναι λογικό να επιζητούμε την άδεια ή τη συγκατάθεση των παιδιών για την απόκτηση άλλου παιδιού. Και φυσικά το ήδη υπάρχον παιδί δεν χρειάζεται καμία προστασία από το μωρό. Το μόνο που χρειάζεται είναι να ενημερωθεί επαρκώς, έγκαιρα και να βιώσει μαζί μας το γεγονός. Να του δώσουμε χώρο να συμμετέχει σε όσα ζούμε και νιώθουμε. Να το αφήσουμε να νιώσει το έμβρυο που κλωτσάει, να δει ένα υπερηχογράφημα μαζί μας.

Να το προετοιμάσουμε για τη φροντίδα που θα χρειαστεί να προσφέρουμε στο βρέφος και να του δείξουμε φωτογραφίες και βίντεο από την περίοδο που ήταν και το ίδιο μωρό.

Να του εξηγήσουμε τι σημαίνει να είσαι μεγάλος αδερφός (χωρίς να το φορτώνουμε με τυχόν υποχρεώσεις που μπορεί να συνδέονται στο μυαλό μας ή στο δικό του με την ιδιότητα του μεγάλου αδερφού), ποια είναι τα «προνόμια» και τα υπέρ της νέας αυτής ιδιότητας, και να του δείξουμε με ποιους τρόπους μπορεί να βοηθήσει και να εμπλακεί με τη φροντίδα του μωρού, όταν αυτό έρθει, και στο βαθμό που το ίδιο επιθυμεί, χωρίς πίεση. Μπορούμε ακόμα να ζητήσουμε τη γνώμη του και τη βοήθειά του κατά την προετοιμασία του δωματίου του μωρού και κατά την επιλογή ρούχων και παιχνιδιών.

Ο ρόλος του βοηθού είναι σημαντικός για τα παιδιά, ειδικά στην προσχολική ηλικία.

Εκτός του ότι αυξάνει την αυτοεκτίμησή τους, ενισχύει την αίσθηση του ανήκειν. Εξίσου σημαντικός είναι αυτός ο ρόλος τόσο πριν όσο και μετά τον ερχομό του μωρού (φέρνει πάνα για την αλλαγή, δίνει παιχνίδια, του τραγουδάει ή του μιλάει).  Για να τον ενισχύσουμε αρκεί να επικροτούμε τις σχετικές προσπάθειες των παιδιών και να τα ενθαρρύνουμε να φέρονται ώριμα και σύμφωνα με την ηλικία τους. Κάτι τέτοιο θα αποτρέψει και πιθανές παλινδρομήσεις σε μωρουδίστικες συμπεριφορές π.χ. θηλασμός, ενούρηση, χρήση κλάματος και κραυγών αντί ομιλίας[4].

Μια άλλη συχνή τακτική με την οποία ο Naouri διαφωνεί κάθετα και την οποία πολλοί άλλοι συγγραφείς προτείνουν, είναι το δώρο που είθισται να χαρίζει το νεογέννητο μωρό στο αδερφάκι του επιστρέφοντας στο σπίτι από το μαιευτήριο.

Για την ακρίβεια ο συγκεκριμένος παιδίατρος και ψυχαναλυτής λέει πολύ χαρακτηριστικά ότι το παιδί «είναι τα πάντα εκτός από ηλίθιο». Αυτό που εννοεί είναι πως το πρώτο πράγμα που θα σκεφτεί το παιδί με μια τέτοια χειρονομία (που αντιλαμβάνεται ότι δεν προέρχεται από το μωρό), είναι ότι κάτι προσπαθούμε να του κρύψουμε ή να το ξεγελάσουμε για κάτι για το οποίο ευθύνεται το μωρό και ότι έτσι μόνοι μας ανοίγουμε το δρόμο προς τη ζήλια και την αδελφική αντιπαλότητα.

Είναι γεγονός πως η ψυχική διάθεση μεταξύ των αδελφών εδραιώνεται από νωρίς και θεμελιώνει τη μεταξύ τους μετέπειτα σχέση.

Ανταγωνισμοί και αντιζηλίες που βλέπουμε να λαμβάνουν χώρα κατά την παιδική ηλικία ή ακόμα και στην ενήλικη ζωή, έχουν τις απαρχές τους στη ζήλια που είχε αναπτυχθεί ήδη από τις πρώτες στιγμές της γέννησης της αδερφικής σχέσης. Η σχολική ψυχολόγος Ιωάννα Διαμαντοπούλου διαχωρίζει την προετοιμασία των παιδιών για την απόκτηση αδελφού ή αδελφής σε δύο στάδια. Αυτό που προηγείται της γέννησης και αυτό που έπεται αυτής[5]. Ως προ το πριν από τη γέννηση στάδιο, η σωστή προετοιμασία συνδέεται με την έγκαιρη ενημέρωση του παιδιού, από τότε που η εγκυμοσύνη αρχίζει να είναι ορατή και ταυτόχρονα με την ανακοίνωσή της στο υπόλοιπο περιβάλλον της οικογένειας.

Η ενημέρωση αυτή πρέπει να περιλαμβάνει τις αλλαγές που θα επιφέρει η εγκυμοσύνη.

Χωρίς εξιδανικεύσεις και ανακρίβειες αλλά και χωρίς λεπτομέρειες που δεν συμβαδίζουν με την αντιληπτική ικανότητα του παιδιού. Σίγουρα δεν πρέπει να παραλείπεται η ενημέρωση για το διάστημα που η μαμά θα βρίσκεται στο μαιευτήριο, όπου θα γεννήσει με τη βοήθεια και τη φροντίδα των γιατρών και των νοσηλευτών. Ιδίως επειδή αυτό θα σημαίνει ότι το παιδί θα είναι μόνο με το μπαμπά ή με τρίτο φροντιστή όπως η γιαγιά ή μια νταντά. Και όταν η μαμά θα επιστρέψει δεν θα γυρίσει μόνη αλλά μαζί με το μωρό, το οποίο ενδεχομένως να κοιμάται στο δωμάτιο των γονιών για κάποιο διάστημα, πράγμα διόλου απίθανο να φανεί ενοχλητικό ή στενάχωρο για το μεγαλύτερο παιδί.

Μετά τη γέννηση του μωρού, είναι σημαντικό να αφιερώνουμε εναλλάξ προσωπικό χρόνο σε κάθε παιδί, επιβεβαιώνοντας συχνά και σταθερά την αγάπη μας και την αποδοχή μας.

Εξίσου σημαντικό είναι να ενθαρρύνουμε το μεγαλύτερο να εκφράζει τα συναισθήματα που του προκαλούνται από τη νέα κατάσταση πράγμα που θα διευκολύνει την οριοθέτηση ως προς τις μη αποδεκτές συμπεριφορές που ενδεχομένως να επιθυμεί να εκδηλώσει ένα παιδί σε βάρος του μικρότερου αδελφού. Οφείλουμε να αποφεύγουμε τις συγκρίσεις (ζήτημα που έχουμε αναπτύξει αναλυτικά σε άλλο άρθρο) και να αναδεικνύουμε τη διαφορετικότητα και τη μοναδικότητα κάθε παιδιού, εξασφαλίζοντας την αυτονομία και την ατομικότητά τους.

Κλείνοντας, είναι σημαντικό να είμαστε προετοιμασμένοι για κάθε πιθανή αντίδραση του παιδιού στην ανακοίνωσή μας και να φανούμε ψύχραιμοι, δίνοντάς του χρόνο να επεξεργαστεί τα συναισθήματα και τις σκέψεις του.

Εξίσου σημαντικό είναι να γίνουμε η φωνή του παιδιού όταν αυτό δεν μπορεί να εκφράσει με λόγια αυτά που νιώθει. Να απενοχοποιήσουμε το αίσθημα της ζήλιας, να την περιγράψουμε ώστε το παιδί να αντιληφθεί ότι είναι φυσιολογικό να νιώθει δυσάρεστα κάποιες φορές με την πολύωρη φροντίδα του μωρού και το μοίρασμα των γονιών, του χώρου και των παιχνιδιών του. Και φυσικά να το διαβεβαιώσουμε πως η αγάπη δεν κόβεται στα δύο αλλά μεγαλώνει!