Πολλές φορές έχω υποστηρίξει πως είμαι οπαδός του μότο «πες το με ένα βιβλίο».
Θεωρώ πως πολλά δύσκολα θέματα μπορείς να προσεγγίσεις ευκολότερα, όταν πρέπει να συζητήσεις με ένα παιδί, παίρνοντας λαβή από ένα σχετικό παραμύθι ή παιδικό βιβλίο. Τα τελευταία χρόνια ολοένα και περισσότερα παιδικά βιβλία πραγματεύονται θέματα που ξεφεύγουν των κλασικών διδαγμάτων των παραμυθιών. Βλέπουμε να αγγίζουν θέματα που αφορούν στην ευρύτερη παιδεία, κοινωνική ευαισθητοποίηση, διαπαιδαγώγηση και καλλιέργεια κοινωνικών δεξιοτήτων που μπορούν να αποτελέσουν εφόδια για την ενήλικη ζωή.
Το παραμύθι δεν είναι πια όπως παλιά. Τα μηνύματα και οι αξίες που θέλει να περάσει έχουν εκσυγχρονιστεί.
Θέματα όπως ο ρατσισμός, ο αλληλοσεβασμός, η δύναμη της φιλίας, η καλλιέργεια αυτοπεποίθησης, ενσυναίσθησης, η γνωριμία με τη διαφορετικότητα στις τόσες μορφές της, η αναπηρία, η ασθένεια, η διεύρυνση ή διάσπαση της οικογένειας, ο σχολικός εκφοβισμός και πολλά ακόμα που άπτονται κοινωνικών προβλημάτων που αφορούν όχι μόνο παιδιά αλλά και ενήλικες, βλέπουμε να θίγονται μέσα από παιδικά βιβλία.
Προσεγγίζονται με τρόπο λιτό, κατανοητό, εύληπτο και κυρίως διακριτικό.
Μέσα από παρομοιώσεις, συμβολισμούς, παραλληλισμούς και ιδίως μέσω της περιγραφής των συναισθημάτων που προκαλεί μία δύσκολη κατάσταση για αυτόν που τη βιώνει. Μάλιστα πολλά τέτοια βιβλία και παραμύθια προχωρούν ένα βήμα πάρα πέρα και εντάσσουν στο περιεχόμενό τους διαδραστικές δραστηριότητες ή ερωτήσεις κατανόησης, εμπέδωσης, παιχνίδια ρόλων και αναπαράστασης που δίνουν στους μικρούς αναγνώστες την ευκαιρία να μπουν ακόμα βαθύτερα στη θέση των ηρώων και να νιώσουν τα συναισθήματα των τελευταίων.
Και αυτό έχει μεγάλο νόημα και σημασία μιας και το παραμύθι μεταφέρεται και σε θεατρικό παιχνίδι.
Εκτός, λοιπόν, από κίνητρο για έκφραση και δημιουργία, μπορεί άνετα να χρησιμοποιηθεί ως εργαλείο στην προσέγγιση ευαίσθητων θεμάτων μέσω της επίκλησης του συναισθήματος. Με τη χρήση της ενσυναίσθησης, μπαίνοντας στη θέση του άλλου, μπορούμε ευκολότερα να κατανοήσουμε συμπεριφορές και αντιδράσεις όπως π.χ. ο φόβος για το σκοτάδι, η ανησυχία για εγκατάλειψη που νιώθει ένα παιδί που χωρίζουν οι γονείς του ή η διεκδίκηση περισσότερου χρόνου όταν έρχεται ένα νέο μέλος στην οικογένεια.
Τα παραμύθια έχουν αυτή τη μαγική ικανότητα να μπλέκουν το φανταστικό με το πραγματικό.
Κάπως έτσι μας δίνουν ιδέες να μιλήσουμε για δύσκολα θέματα και να κατανοήσουμε συμπεριφορές μικρών αλλά και μεγάλων. Το παραμύθι συνιστά έναν τρόπο προσέγγισης που έμμεσα συνδέεται με προσωπικά βιώματα κυρίως λόγω της σύνδεσης με τα συναισθήματα και της ενσυναίσθησης που προκαλεί. Αυτό το γεγονός καθιστά το παραμύθι πολύ αποτελεσματικότερο ως τρόπο προσέγγισης σε σχέση με μία κλασική διάλεξη, μια νουθεσία που λαμβάνει χώρα με τη μορφή κατήχησης.
Συγχρόνως, το παραμύθι μας φέρνει ενώπιον της δικής μας παιδικής ηλικίας και αντίστοιχα των δικών μας βιωμάτων, συναισθημάτων και αντιδράσεων.
Μια αναδρομή στο δικό μας παρελθόν μπορεί να είναι ιδιαίτερα χρήσιμη. Αναλογιζόμενοι για παράδειγμα δικές μας παιδικές φοβίες, ανησυχίες και προβληματισμούς (για το σκοτάδι, για φαντάσματα, να μείνουμε μόνοι χωρίς το μπαμπά ή τη μαμά), μπορούμε ευκολότερα και πιο ουσιαστικά να προσεγγίσουμε και να κατανοήσουμε αντίστοιχες ανησυχίες και φόβους των δικών μας παιδιών.
Εξάλλου τέτοιες μνήμες και εμπειρίες έρχονται, αν το επιδιώξουμε, στην επιφάνεια, ως ξεχασμένες αναμνήσεις.
Ξυπνάνε και γυρνάνε μέσα από ανεξήγητους νόμους της επανάληψης, και αντικατοπτρίζονται στον τρόπο που φερόμαστε στα παιδιά μας και στο πώς θα αντιδράσουμε σε αντίστοιχες δικές τους εμπειρίες. Είναι αλήθεια πως στην ανατροφή και τη διαπαιδαγώγηση των παιδιών παίζει σπουδαίο ρόλο το να είναι κανείς ενημερωμένος για θέματα που άπτονται της ψυχολογικής, κοινωνικής και συναισθηματικής ανάπτυξης και εξέλιξης.
Εξίσου σημαντικό είναι να μπορεί ένας γονιός να εμπιστεύεται την καρδιά και το ένστικτό του και να μην αποποιείται τον αυθορμητισμό που συχνά υπαγορεύει ο ρόλος του σε κάποιες αντιδράσεις.
Αυτός ο αυθορμητισμός κρύβει μια παιδικότητα, η οποία είναι αυτή που μας βοηθά να κατανοήσουμε καλύτερα τα παιδιά και να νιώσουμε πιο κοντά τους. Να δικαιολογήσουμε τις συμπεριφορές, τις αντιδράσεις και τα κίνητρά τους πίσω από κάθε πράξη τους. Μόνο έτσι η στήριξη ημών των γονιών αλλά και των δασκάλων και γενικότερα των φροντιστών ή των ενηλίκων που εμπλέκονται στη διαπαιδαγώγηση των παιδιών με κάθε πιθανό ρόλο, θα μπορέσει να είναι ουσιαστική και σε βάθος.
Εν κατακλείδι, το παραμύθι, το παιδικό βιβλίο, είναι αυτό που συνδέεται με την απλότητα, την αγνότητα, την κατανόηση.
Προκαλεί το συναίσθημα που εκφράζεται πιο αυθόρμητα και ειλικρινά από τις αθώες παιδικές καρδούλες. Χρησιμοποιεί τη φαντασία, επινοεί καταστάσεις, γεγονότα που μέσα από την αίσθηση του εξωπραγματικού διεγείρουν το ενδιαφέρον, τραβούν την προσοχή και προκαλούν τον προβληματισμό που επιδιώκουν τόσο στα παιδιά όσο και στους μεγάλους.
(Βέβαια για να λέμε και του στραβού το δίκιο…,
είναι διαφορετικό να θες να μιλήσεις για ένα θέμα για να ενημερώσεις ή να ευαισθητοποιήσεις, για να διδάξεις και να νουθετήσεις, και διαφορετικό να θες να εξηγήσεις μια υπάρχουσα κατάσταση που επηρεάζει τόσο εσένα όσο και το παιδί. Πώς να πείσεις το παιδί σου ότι είναι εντάξει που κάποιο μέλος της οικογένειας αντιμετωπίζει πχ ένα πρόβλημα υγείας, ότι μπορεί να έρθει μια μέρα αντιμέτωπο με την απώλεια κάποιου αγαπημένου του προσώπου; Πώς θα το προετοιμάσεις ότι μπορεί να δεχτεί άσχημες συμπεριφορές από τρίτους λόγω κάποιας ιδιαιτερότητας-διαφορετικότητας που μπορεί να έχει το ίδιο ή κάποιο μέλος της οικογένειάς του;
Σίγουρα χρειάζεται δύναμη και σθένος, πίστη και θέληση για να χειριστεί κάποιος τόσο δύσκολες καταστάσεις.
Και σίγουρα λόγια μπορούν να βρεθούν και να είναι και βάλσαμο στην καρδιά του γονιού και του παιδιού. Πώς όμως θα φύγει αυτός ο κόμπος στο λαιμό; Πώς να τον καταπιείς και να βρεις το θάρρος να πεις όσα χρειάζεται να ειπωθούν ακόμα και αν δεν συμφωνούν με αυτά που νιώθεις…)
