Υπεργονεϊσμός ή overparenting: καθοδήγηση vs καταπίεση

Πολλοί γονείς, στην προσπάθειά τους να προσφέρουν το καλύτερο στα παιδιά τους, υπερβαίνουν κάποια σημαντικά όρια.

Είτε εν αγνοία τους είτε συνειδητά, αντί για υποστηρικτικοί, καταλήγουν να είναι αυταρχικοί, εμμονικοί και καταπιεστικοί στη ζωή των παιδιών τους. Αυτό το φαινόμενο, που συχνά αναφέρεται ως «υπεργονεϊσμός» γνωστή στα αγγλικά ως “helicopter parenting”  ή αλλιώς “overparenting”, αναφέρεται στην υπερβολική επιβολή, επιτήρηση και συμμετοχή των γονέων στη ζωή των παιδιών τους, μπορεί να εκδηλωθεί σε διάφορες πτυχές της ζωής ενός παιδιού. Οι συνηθέστερες είναι η σχολική επίδοση, ο αθλητισμός, τα χόμπι και η κοινωνική ζωή. Αν και η πρόθεση πίσω από αυτή τη συμπεριφορά είναι συχνά η επιθυμία να προστατευτούν τα παιδιά και να εξασφαλιστεί η επιτυχία τους, υπάρχουν αρνητικές συνέπειες που μπορούν να επηρεάσουν την ανάπτυξή τους.

Αυτό το άρθρο θα διερευνήσει τις συνέπειες του υπεργονεϊσμού ή του overparenting στα παιδιά.

Τέλος, θα προτείνει τρόπους εξεύρεσης μιας ισορροπίας μεταξύ υποστήριξης και αυτονομίας του παιδιού. Ξεκινώντας από τις συνέπειες του υπεργονεϊσμού- overparenting, μπορούμε να απαριθμήσουμε τα εξής:

1. Αυξημένο Στρες και Άγχος:
   • Τα παιδιά που βιώνουν τον υπεργονεϊσμό ενδέχεται να αντιμετωπίζουν υπερβολικό στρες και άγχος λόγω της συνεχούς πίεσης για επίδοση και της έλλειψης ιδιωτικού χρόνου. Οι γονείς επιμένουν ιδιαίτερα στο θέμα της σχολικής μελέτης, στην αριστεία και συγκρίνουν το παιδί τους με τους συμμαθητές ή άλλα συνομήλικα παιδιά του ευρύτερου περιβάλλοντος. Επιμένουν πολύ στην κατάκτηση υψηλών βαθμών στα μαθήματα, αντί να καλλιεργούν ένα υγιές μαθησιακό περιβάλλον που να προάγει τη γνώση και τη σφαιρική καλλιέργεια. Αυτή η στάση μπορεί να οδηγήσει σε υπερβολική πίεση, άγχος και φόβο αποτυχίας σε ακαδημαϊκά περιβάλλοντα.
2. Ελλείψεις στην Κοινωνική Ανάπτυξη:
   • Το overparenting μπορεί να περιορίσει τις ευκαιρίες των παιδιών να αναπτύξουν αυτονομία και κοινωνικές δεξιότητες, καθώς τα πάντα καθορίζονται από τους γονείς. Η υπερβολική παρέμβαση των γονέων μπορεί να περιορίσει την ικανότητα ενός παιδιού να εξερευνά τα προσωπικά του ενδιαφέροντα και να ανακαλύπτει ανεξάρτητο τα πάθη και τις αδυναμίες του. Εκείνοι προεπιλέγουν για λογαριασμό των παιδιών τους με ποια και πόσα αθλήματα θα ασχοληθεί το παιδί με κριτήριο είτε τι αρέσει στους ίδιους είτε τι κάνουν παιδιά από το οικείο περιβάλλον, συχνά για λόγους ανταγωνισμού ή προβολής. Μάλιστα δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις που οι γονείς παρευρίσκονται ή συμμετέχουν στις δραστηριότητες των παιδιών, ασκώντας τους έτσι ακόμα μεγαλύτερη πίεση. Ταυτόχρονα, πέρα από την εξάντληση, τα οδηγούν και σε απογοήτευση, τα αποθαρρύνουν, με αποτέλεσμα να χάνουν το ενδιαφέρον και την αγάπη τους για το άθλημα.
3. Απώλεια Κινήτρων για αυτενέργεια:
   • Τα παιδιά ενδέχεται να μην αναπτύξουν αυτονομία και αποφασιστικότητα στη λήψη αποφάσεων, καθώς οι γονείς αναλαμβάνουν την επίλυση όλων των προβλημάτων τους. Όλη αυτή η υπεργονεϊκότητα και η έλλειψη εμπιστοσύνης στις ικανότητες λήψης αποφάσεων του παιδιού, αποτελεί τροχοπέδη για την ανεξαρτησία και την ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων και πρωτοβουλιών. Φυσικά, όλα τα ανωτέρω συνιστούν βαρύ πλήγμα στην ίδια την αυτοεκτίμηση του παιδιού.
4. Αυξημένος Κίνδυνος Κατάθλιψης:
   • Τα παιδιά που ανατρέφονται με το μοντέλο του overparenting μπορεί να αντιμετωπίσουν αυξημένο κίνδυνο για κατάθλιψη. Αυτό γιατί δεν αναπτύσσουν αποτελεσματικές στρατηγικές αντιμετώπισης των προκλήσεων. Έχουν μάθει να επιλύονται όλα τους τα προβλήματα από τους γονείς τους και έτσι νιώθουν ανίκανοι να αντιμετωπίσουν οποιαδήποτε πρόκληση μόνοι τους. Αυτή η κατάσταση μπορεί να κλονίσει σημαντικά την ψυχική υγεία ενός ατόμου, από το να πλήξει την αυτοεκτίμησή του μέχρι να του προκαλέσει κατάθλιψη.
5. Δυσκολία στην Αυτο-Ρύθμιση:
   • Τα παιδιά μπορεί να μην μάθουν πώς να αυτο-ρυθμίζονται, καθώς οι γονείς λαμβάνουν συνήθως όλες τις αποφάσεις για λογαριασμό τους. Επομένως νιώθουν αδύναμα μπροστά σε μια πρόκληση, στο να βρουν λύση σε κάποιο πρόβλημα, στο να επιλέξουν σε ένα δίλημμα, ακόμα και για να πάρουν μια απόφαση για πολύ προσωπικά ζητήματα.

Σαφέστατα η κατάσταση που περιγράψαμε παραπάνω κάθε άλλο παρά υγιής είναι.

Είναι απαραίτητο, λοιπόν, οι γονείς που βλέπουν τον εαυτό τους να καθρεφτίζεται στο μοντέλου του υπεργονεϊσμού/ overparenting να εργαστούν πάνω στην εξεύρεση μιας ισορροπίας ώστε να υποχωρήσουν απο την πλευρά του καταπιεστικού προς την πλευρά του υποστηρικτικού γονέα. Μερικοί τρόποι για να το πετύχουν παρατίθενται κατωτέρω:

1. Καθορισμός Ορίων:
   • Οι γονείς πρέπει να καθορίζουν όρια για την επιβολή τους και να ενθαρρύνουν την ανεξαρτησία και την αυτονομία των παιδιών. Πρέπει να εμπεδώσουν ότι η θέση τους είναι δίπλα και όχι πάνω από τα παιδιά τους. Οφείλουν να ζουν τη δική τους ζωή και όχι αυτή των παιδιών τους. Να έχουν τα δικά τους ενδιαφέροντα και τις δικές τους υποχρεώσεις και ασχολίες. Η μελέτη του παιδιού είναι δική του υπόθεση και ευθύνη. Η ανάπτυξη του πνεύματος μέσω της αναψυχής και η άθληση είναι επίσης δικές του επιλογές. Εμείς ως γονείς οφείλουμε απλώς να καλλιεργήσουμε την υπευθυνότητα, την καλλιέργεια και την κουλτούρα της σφαιρικής ανάπτυξης. Κυρίως όμως μέσα από το δικό μας παράδειγμα, όχι υποκαθιστώντας τα παιδιά.
2. Στήριξη και Καθοδήγηση:
   • Η υποστήριξη πρέπει να συνδυάζεται με την καθοδήγηση αντί της υπερβολικής παρέμβασης. Οι γονείς πρέπει να βοηθούν τα παιδιά τους να αναπτύξουν δεξιότητες λήψης αποφάσεων. Ο ρόλος τους συνίσταται στο να βοηθήσουν τα παιδιά να απογαλακτιστούν και να μην εξαρτώνται από τους ίδιους. Να αυτονομηθούν και να ανοίξουν τα φτερά τους με αυτοπεποίθηση. Εξάλλου η μεγαλύτερη επιτυχία ενός γονιού είναι να έρθει η στιγμή που το παιδί δεν τον χρειάζεται πια. Αυτό σημαίνει ότι έχει πάρει τα σωστά εφόδια για να αντιμετωπίσει τη ζωή,
3. Ενθάρρυνση της Αυτενέργειας:
   • Οι γονείς πρέπει να ενθαρρύνουν την αυτο-αποκάλυψη και την εκφραστικότητα των παιδιών, ενισχύοντας έτσι την αυτογνωσία και την αυτοπεποίθησή τους. Αυτό θα τα κάνει πιο αποφασιστικά και θα νιώθουν σιγουριά και ασφάλεια όταν κάνουν επιλογές και λαμβάνουν αποφάσεις για τον εαυτό τους. Για αυτό έχει σημασία να έχουμε ανοιχτή επικοινωνία με το παιδί, να καλλιεργήσουμε την εμπιστοσύνη μεταξύ μας, δημιουργώντας έτσι ένα υποστηρικτικό και όχι ελεγκτικό περιβάλλον.

Συμπερασματικά, είναι, απαραίτητο να αναγνωρίζουμε τις πιθανές παγίδες του υπεργονεϊσμού (overparenting).

Οι γονείς αναμφίβολα διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στη ζωή των παιδιών τους. Έχουν, λοιπόν, δύσκολη αποστολή και δεν είναι άλλη από την επίτευξη ισορροπίας μεταξύ υποστήριξης και αυτονομίας. Μόνο αυτή επιτρέπει στα παιδιά να μεγαλώσουν, να εξερευνήσουν και να εξελιχθούν σε ολοκληρωμένα άτομα. Μόνο αν κατανοήσουμε τα σημάδια του υπεργονεϊσμού και υιοθετώντας μια πιο ισορροπημένη προσέγγιση, μπορούμε να βοηθήσουμε στην καλλιέργεια ανθεκτικών, ανεξάρτητων και με αυτοπεποίθηση ατόμων, έτοιμων κα ικανών να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις της ζωής. 

Εξάλλου, σύμφωνα με τον Kahlil Gibran: “Τα παιδιά μας δεν είναι δικά μας παιδιά. Είναι οι γιοι και οι κόρες της λαχτάρας της Ζωής για τον εαυτό της. Έρχονται μέσα από σας, αλλά όχι από σας. Και παρόλο που είναι μαζί σας, δεν σας ανήκουν. Μπορείτε να τους δώσετε την αγάπη σας, αλλά όχι τις σκέψεις σας. Γιατί έχουν τις δικές τους σκέψεις. Μπορείτε να στεγάσετε το σώμα τους αλλά όχι την ψυχή τους. Γιατί η ψυχή τους κατοικεί στο σπίτι του αύριο, που σεις δεν μπορείτε να επισκεφθείτε, ούτε στα όνειρά σας. Μπορείτε να προσπαθείτε να είστε σαν κι αυτά, αλλά μην επιδιώκετε να τα φτιάξετε σαν και σας…”.