«Αν δωσεις ενα ψαρι σε εναν ανθρωπο, θα φαει μια φορα. Αν του μαθεις να ψαρευει, θα τρωει σ’ ολη του τη ζωη». Κουανγκ Τσεου.
Όπως αναφέρει ο Ιάκωβος Μαρτίδης στο βιβλίο του «Πλάθοντας ευτυχισμένα παιδιά», εκπαιδεύοντας ένα παιδί, του μαθαίνεις πώς να ψαρεύει και πώς να κολυμπά στη θάλασσα της ζωής. Αυτή η γνώση είναι τεράστιο εφόδιο καθώς κληροδοτεί στο παιδί ασφάλεια, αυτοεκτίμηση, σεβασμό και αυτοπεποίθηση. Δεν θέλει να του πούμε εμείς πώς θα ζήσει, δεν έχει ανάγκη από ένα σωσίβιο για να πορευτεί. Αυτό που χρειάζεται είναι να μάθει να ζει χωρίς αυτά. Μακριά, δηλαδή, από την υπερπροστασία των γονιών του.
Το ζητούμενο δεν είναι να του παρουσιάσουμε τα προβλήματα και τους κινδύνους της ζωής ούτε να το κρατήσουμε μακριά από αυτά. Το θέμα είναι πώς θα καταφέρουν τα παιδιά να αναλάβουν ευθύνες και υποχρεώσεις χωρίς φόβο αλλά με σιγουριά και αυτοπεποίθηση. Γιατί η ζωή δεν είναι πάντα εύκολη. Έχει και δυσκολίες. Και μέσα από αυτές καλούμαστε να βρούμε το νόημα της ζωής.
Πολλοι γονεις ειναι υπερπροστατευτικοι και υπερβολικα ελεγκτικοι, σε βαθμο που εγκλωβιζουν τα παιδια σε μια φυλακη.
Αν το παιδί μάθει ως φυσιολογική και σωστή την υπερπροστασία, σταδιακά γίνεται ανασφαλές, αδύναμο, εξαρτημένο και άβουλο. Και αυτό δυσκολεύει κάθε βήμα του έξω από το προστατευμένο περιβάλλον της οικογένειας. Ακόμα και το να σπουδάσει σε διαφορετική πόλη φαντάζει άθλος. Το να ζήσει μόνο του, να αναλάβει επαγγελματικές ευθύνες και πρωτοβουλίες, να κάνει δική του οικογένεια.
Μέχρι και προβλήματα στη σχέση ενός ζευγαριού μπορεί να έχουν την πηγή τους στην υπερπροστασία και την παρεμβατικότητα των γονιών ενός ενήλικα. Πολλοί ενήλικες δυσκολεύονται να απογαλακτιστούν από τους γεννήτορές τους, με αποτέλεσμα να μην έχουν ισορροπημένη σχέση τόσο με αυτούς όσο και με την οικογένεια που δημιουργούν οι ίδιοι.
Ας παμε, ομως, και σε μερικα πιο συγκεκριμενα δειγματα υπερπροστασιας.
«Μη», «όχι», «πρόσεχε», «θα πέσεις», «θα χτυπήσεις», «μην τρέχεις», «που πας χωρίς πανωφόρι», «φάε όλο σου το φαγητό». Όλες αυτές οι τόσο συχνές φράσεις που ξεστομίζονται σωρηδόν από τα στόματα γονιών τι καταφέρνουν; Να δημιουργούν φοβίες, να αποψιλώνουν την αυτοεκτίμηση και την αυτοπεποίθηση του παιδιού.
Οι υπερπροστατευτικοί γονείς θέλουν να προφυλάξουν το παιδί τους από τη στενοχώρια, τον πόνο, την απόρριψη, την αποτυχία και την απογοήτευση. Να προλάβουν τα λάθη του και να το γλιτώσουν από κάθε κίνδυνο. Όμως όλα αυτά είναι συνυφασμένα με την ίδια τη ζωή. Δεν υφίσταται ζωή χωρίς τέτοιες διακυμάνσεις, στεναχώριες και δυσκολίες. Ο δρόμος μας δεν είναι πάντα ευθύς. Έχει στροφές, λακκούβες, ανηφόρες και κατηφόρες.
Και ενω οσο ειναι μικρο ενα παιδι επιβαλλεται η προστασια απο τους γονεις, καθως αυτο μεγαλωνει, ο βαθμος προστασιας πρεπει να ελαττωνεται.
Να δίνει τη θέση της στην εκπαίδευση, στην απόδοση ευθυνών και στην καλλιέργεια της αυτονομίας. Και είναι καθήκον κάθε γονιού να φροντίσει ώστε το παιδί του να μπορεί να αναλάβει ρίσκα και ευθύνες, να τολμά, να παίρνει πρωτοβουλίες και κρίσιμες αποφάσεις στη ζωή του. Διαφορετικά, το παιδί υπονομεύεται, παραγκωνίζεται σαν προσωπικότητα και εκμηδενίζεται. Αυτό γιατί αδρανοποιούνται βασικές δεξιότητες και ικανότητες που έχει καθώς δεν της εξασκεί. Συνεπώς δεν είναι σε θέση να ανταπεξέλθει στις δυσκολίες της ζωής.
Ένα άλλο πράγμα που κάνουμε συχνά οι γονείς είναι να κινδυνολογούμε ή να απαγορεύουμε δραστηριότητες που είναι κατάλληλες για την ηλικία του παιδιού από δικό μας φόβο. Αυτή όμως η στάση περνάει στο παιδί το μήνυμα ότι δεν το εμπιστευόμαστε, ότι είναι μικρό, αδύναμο και ανίκανο να τα καταφέρει μόνο του και ότι ο κόσμος είναι γεμάτος κινδύνους.
Μεγαλωνοντας στην υπερπροστασια, ομως, ενα παιδι πως θα μπορεσει να αναλαβει πρωτοβουλιες και να παρει υπευθυνες αποφασεις για τη ζωη του;
Θα νιώθει μόνιμα ανεπαρκές μπροστά στις απαιτήσεις και τις ευθύνες της ζωής. Όσες δυνατότητες και ικανότητες και αν διαθέτει, είναι σχεδόν αδύνατο να τις ξεδιπλώσει. Εξάλλου η υπερπροστασία δεν έχει απαραίτητα σχέση με την ηλικία. Αν έχει γίνει εμμονή σε ένα γονιό θα συνεχίζεται εις το διηνεκές. Ακόμα και όταν το παιδί μπορεί να είναι σε αρκετά ώριμη ηλικία, για το γονιό του θα είναι πάντα το παιδί που έχει την ανάγκη του.
Και συνήθως η υπερπροστασία συναντάται στις μητέρες, πιθανόν λόγω της σχέσης προσκόλλησης που δημιουργείται εντονότερα μεταξύ μητέρας-παιδιού. Βέβαια καθώς μεγαλώνει το παιδί, η σχέση προσκόλλησης αντιστρέφεται και σταδιακά η μητέρα είναι αυτή που νιώθει την ανάγκη να προστατεύει το παιδί υπερβολικά και να καθίσταται προέκτασή του.
Ποιοι λογοι, ομως, οδηγουν μια μανα στην υπερπροστασια;
Έχει παρατηρηθεί ότι πηγή και βαθύτερος λόγος της υπερπροστασίας για τις Ελληνίδες μητέρες είναι τα σχόλια του κόσμου και κυρίως του περιγύρου τους. Η αρνητική κριτική ή ακόμα αδικαιολόγητοι και ανύπαρκτοι ενδεχομένως κίνδυνοι, που μόνο οι ίδιες βλέπουν. Κατ’ ουσίαν είναι ο εαυτός τους τον οποίο προσπαθούν να προφυλάξουν με αυτό τον τρόπο. Να τον προστατεύσουν από το φόβο, το άγχος και την αγωνία.
Δεν είναι σπάνιες οι περιπτώσεις που μανάδες προσκολλώνται στα παιδιά για να αντλήσουν την ικανοποίηση που δεν λαμβάνουν από έναν προβληματικό γάμο ή μια κακή σχέση με το σύντροφό τους. Για τους πατεράδες συνηθίζεται σε αντίστοιχες περιπτώσεις να κυνηγούν την επαγγελματική ικανοποίηση. Συχνά υπερπροστατευτικοί γίνονται οι γονείς που αποκτούν παιδί σε μεγάλη ηλικία και επίσης αυτοί που έχουν μόνο ένα παιδί.
Ποια ειναι ομως τα χαρακτηριστικα που διακρινουν τον υπερπροστατευτικο γονεα;
Καταρχάς είναι γεγονός ότι μέριμνα και ευθύνη των γονιών αποτελεί η ασφάλεια και η προστασία του παιδιού τους. Και προς αυτή την κατεύθυνση ξεκινούν οι ενέργειες από πριν ακόμη γεννηθεί ένα παιδί. Όμως όταν ένας γονιός παρέχει φροντίδα και προστασία σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό από αυτόν που πράγματι έχει ανάγκη το παιδί, τότε μιλάμε για κάτι όχι υγιές.
Ένας υπερπροστατευτικός γονέας είναι διαρκώς σε εγρήγορση και πίσω από το παιδί για να καλύψει κάθε ανάγκη πριν καλά καλά εμφανιστεί. Παρεμβαίνει ακόμη και σε ασήμαντα καθημερινά πράγματα και έχει πολύ έντονη αγωνία για την υγεία και την ασφάλεια του παιδιού. Βλέπει σε καθετί έναν κίνδυνο, συχνά ανύπαρκτο, ή πλάθει αρνητικά σενάρια για οτιδήποτε μπορεί να κάνει το παιδί (π.χ. αν τρέξει θα πέσει και θα σπάσει το πόδι του).
Καπως ετσι περιοριζει σημαντικα την ελευθερια του παιδιου και παρεμβαινει στη ζωη του ακομα και οταν το παιδι εχει πια δικη του οικογενεια.
Επιπλέον ένας υπερπροστατευτικός γονιός αγωνιά υπερβολικά για τις επιδώσεις του παιδιού στο σχολείο. Το βοηθά και το επιβλέπει συνεχώς, διαβάζει μαζί του και κάνει τις εργασίες για λογαριασμό του, ακόμα και όταν το παιδί έχει τα φόντα να τα καταφέρει μόνο του. Σύνηθες είναι οι υπερπροστατευτικοί γονείς να παίρνουν αποφάσεις για λογαριασμό των παιδιών τους, ακόμη και αν βρίσκονται σε ηλικία να αποφασίζουν μόνα τους για ορισμένα θέματα.
Εν ολίγοις, η υπερπροστασία «ευνουχίζει» τα παιδιά, όπως πολύ εύστοχα παρατηρεί ο Ιάκωβος Μαρτίδης στο βιβλίο του «Πλάθοντας ευτυχισμένα παιδιά». Τους στερεί πολύτιμες εμπειρίες που απαιτούνται για μια υγιή ψυχοσωματική ανάπτυξη. Δεν τα αφήνει να εξερευνήσουν τον κόσμο, να ρισκάρουν, να δοκιμάσουν τα όρια και τις δυνατότητές τους.
Δεν τα προετοιμαζουν να αντιμετωπιζουν λαθη και απογοητευσεις, δεν τους καλλιεργουν το θάρρος, την ωριμοτητα την κριτικη σκεψη.
Τους στερούν τη δυνατότητα να παλέψουν για τη ζωή και τους στόχους τους χωρίς να υποβαστάζονται. Αναφέραμε εκτενώς παραπάνω πόση ζημιά προκαλεί η υπερπροστασία στην αυτονομία, την αυτοπεποίθηση, την υπευθυνότητα και την εξέλιξη των ικανοτήτων ενός παιδιού. Είναι, λοιπόν, απαραίτητο οι γονείς που δείχνουν έντονη υπερπροστασία να αποστασιοποιηθούν συναισθηματικά και φυσικά από τα παιδιά τους.
Πρέπει να λειτουργήσουν με γνώμονα το καλό του παιδιού τους, ώστε το τελευταίο να μην φοβάται να αναλαμβάνει ευθύνες και να αποφασίζει για τη ζωή του. Η ζωή εκτός από τα εύκολα έχει και προβλήματα, δυσκολίες και εμπόδια. Όλα αυτά για να αντιμετωπιστούν προϋποθέτουν ανεξαρτησία και ελευθερία σκέψης και δράσης και όχι ανασφάλεια και φόβο.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: Ιάκωβος Μαρτίδης, Πλάθοντας ευτυχισμένα παιδιά, Εκδόσεις Αρμός 2016, σελ. 306-322
