Time out: Προσωρινή Διακοπή για Ανασυγκρότηση- Μία αμφιλεγόμενη μέθοδος πειθαρχίας

Θεωρείται αυτονόητο ότι όταν τα παιδιά υπερφορτώνονται συναισθηματικά, πάρα πολύ συχνά και –ιδίως όταν είναι μικρότερα- παρεκτρέπονται.

Τα έντονα συναισθήματά τους και οι απαιτήσεις τους πυροδοτούν εσωτερικές (παρορμητικές) και συχνά δυσάρεστες αντιδράσεις. Έτσι, η έκφραση μιας ανάγκης ή ενός συναισθήματος, συχνά τα οδηγεί σε επιθετική, ή μη αποδεκτή συμπεριφορά. Αυτή αποτελεί την απόδειξη ότι τα παιδιά δεν έχουν εξοπλιστεί ακόμα με δεξιότητες αυτό-ρύθμισης και ελέγχου παρορμήσεων. Η «ανάρμοστη» ή ανεπιθύμητη συμπεριφορά είναι συχνά η κραυγή τους για βοήθεια για να ηρεμήσουν, να αυτο-ρυθμιστούν και να συνδεθούν με το γονέα. Η πειθαρχία πρέπει να έχει ως σκοπό τη διδασκαλία του παιδιού και όχι την τιμωρία . Tην εξεύρεση τρόπων για να μάθουν τα παιδιά κατάλληλες συμπεριφορές για την υγιή ανάπτυξή τους και τις κοινωνικές τους σχέσεις. Η συνολική βελτίωση της συμπεριφοράς του παιδιού, η εξάλειψη μη επιθυμητών συμπεριφορών και η αντικατάστασή τους με επιθυμητές, απαιτούν ένα ολοκληρωμένο πλάνο πειθαρχίας. Tο time–out αποτελεί μόνο ένα μέρος αυτού του πλάνου, ένα εργαλείο του γονέα για να ελέγχει την προβληματική συμπεριφορά και να την αντικαταστήσει με επιθυμητές.

​Τι είναι όμως το time out και πώς λειτουργεί;

Το time out είναι μία προσωρινή διακοπή από κάθε ερέθισμα, προκειμένου το παιδί να ηρεμήσει και να ανασυγκροτηθεί. Μπορεί να θεωρηθεί ως ακραία μορφή παράβλεψης του παιδιού από το γονιό. Ουσιαστικά αποτελεί μία μέθοδο πειθαρχίας που εφαρμόζεται εξαιρετικά σε σοβαρές, επικίνδυνες και μη αποδεκτές συμπεριφορές του παιδιού. Για τους επιστήμονες-υποστηρικτές του, στόχος του time out είναι να απομακρυνθεί το παιδί για λίγο από οτιδήποτε μπορεί να τραβήξει την προσοχή του. Έτσι τόσο οι γονείς όσο και το παιδί έχουν την ευκαιρία να ηρεμήσουν και να αποφορτιστούν από την ένταση που προκλήθηκε.

Αποτελεί μια μορφή μη βίαιης πειθαρχίας που αν εφαρμοστεί σωστά διασφαλίζει το σεβασμό προς το παιδί. Του δίνει χρόνο για να ηρεμήσει και να αναπτύξει εσωτερική συνείδηση και υπευθυνότητα για τη συμπεριφορά του. Δεν αποσκοπεί στο να τιμωρήσει το παιδί αλλά να του διδάξει ότι υπάρχουν συνέπειες για τις ανεπιθύμητες συμπεριφορές. Ότι είναι απαραίτητο να μάθει να ελέγχει το θυμό, τη δυσαρέσκεια ή την απογοήτευσή του σε μία δυσάρεστη κατάσταση. Έτσι το παιδί μαθαίνει ότι προκειμένου να συμβιώνει αρμονικά με τα άτομα που το περιβάλλουν πρέπει να σέβεται και να τηρεί κάποιους κανόνες.

Βέβαια, ιδίως κατά την αρχή της επιβολής της, απαιτεί αρκετό αυτοέλεγχο από το γονιό προκειμένου να εφαρμοστεί επιτυχώς.

Μακροπρόθεσμα, όμως, μειώνει την επιθετική και εναντιωματική συμπεριφορά του παιδιού. Έχει σημασία, λοιπόν, να μην γίνεται κατάχρηση της συγκεκριμένης τεχνικής. Δεν πρέπει να χρησιμοποιείται κατ’ επανάληψη μέσα στην ίδια μέρα, ούτε με τιμωρητική- εκδικητική διάθεση ή για ασήμαντη αφορμή.

Προκειμένου το time out να έχει αποτέλεσμα, απαιτείται συνέπεια, σταθερότητα, ηρεμία και αποφασιστικότητα από το γονιό. Ο τελευταίος θα πρέπει να είναι προετοιμασμένος για πολλές δοκιμές λόγω της αρνητικής αντίδρασης του παιδιού το πρώτο διάστημα. Θεωρείται απαιτητική και δύσκολη τεχνική. Θα πρέπει να είναι η τελευταία μέθοδος που θα χρησιμοποιήσει ένας γονιός για τις πλέον απαράδεκτες συμπεριφορές του παιδιού. Έρχεται όταν όλες οι άλλες μορφές θετικής πειθαρχίας όπως η επιβολή συνεπειών, η στέρηση αντικειμένου ή προνομίου αποβαίνουν άκαρπες.

Είναι σημαντικό και απαραίτητο να έχουμε εξηγήσει από πριν στο παιδί τι είναι το time out και τι επιδιώκουμε να καταφέρουμε μέσα από αυτό.

Θα πρέπει να γνωρίζει ποιες ακραίες συμπεριφορές (μία ή δύο για αρχή) οδηγούν σε αυτό και πόση ώρα θα διαρκέσει. Συνήθως χρησιμοποιείται ο κανόνας του ενός λεπτού ανά έτος ηλικίας. Τέλος είναι σημαντικό να καταλάβει το παιδί ότι ο χρόνος ξεκινάει από τη στιγμή που μένει σιωπηλό και όχι νωρίτερα. Όχι δηλαδή μόλις καθίσει στο σημείο αλλά ενώ ακόμα διαμαρτύρεται ή γκρινιάζει.

Ο κατάλληλος χώρος για το time out είναι κάποιο βαρετό σημείο του σπιτιού, μακριά από ερεθίσματα, παιχνίδια, τηλεόραση, αδέρφια. Βέβαια το σημείο αυτό θα πρέπει να είναι ασφαλές, χωρίς εύθραυστα ή επικίνδυνα αντικείμενα και φυσικά να μπορούμε να εποπτεύουμε το παιδί. Ακόμα και ένα χαλάκι είναι αρκετό ώστε να μπορούμε να το μετακινούμε στους διάφορους χώρους του σπιτιού. Έτσι θα είναι κοντά μας το παιδί κατά τη διάρκεια του time out[1].

Λέμε ναι ή όχι στο time out;

Είναι αλήθεια πως το time out έχει κατηγορηθεί από πολλούς ως μη αποδεκτή μέθοδος πειθαρχίας. Έχει συσχετιστεί με το περίφημο καρεκλάκι ή τη γωνιά της σκέψης που ακόμα και σήμερα εφαρμόζεται σε πολλά σπίτια, παιδικούς σταθμούς και νηπιαγωγεία.

Είδαμε παραπάνω πως αντιλαμβάνεται και εξηγεί το  time out και τη χρήση του η μερίδα των επιστημόνων που το αποδέχεται. Υπάρχει, όμως, και το τμήμα του επιστημονικού κόσμου που δεν αποδέχεται το Time – Out. Αυτοί υποστηρίζουν πως ο πρωτογενής στόχος του είναι να δώσει στο παιδί μία απομόνωση. Ο ενήλικας δίνει εντολή στο παιδί να μείνει μόνο του σε ένα σημείο μέχρι να ηρεμήσει και να αναλογιστεί αυτό που έκανε. Ακόμα και όταν λοιπόν το “Time – Out” προσφέρεται με τρυφερότητα, διδάσκει το παιδί  ότι όταν κάνει ένα λάθος, ή όταν περνάει μία δύσκολη κατάσταση, θα πρέπει να μείνει μόνο του σε ένα δωμάτιο ή σε μία γωνία για να το σκεφτεί ή να ηρεμήσει. Ένα μάθημα που τις περισσότερες φορές το παιδί το βιώνει ως απομόνωση και απόρριψη.

Τα παιδιά από την άλλη έχουν μια βαθιά ανάγκη για διασύνδεση με τους γονείς τους.

Μακρόχρονες έρευνες δείχνουν ότι, ιδιαίτερα σε έντονες στιγμές, έχουν ανάγκη να βρίσκονται κοντά στους γονείς ώστε να αισθανθούν ασφάλεια και να χαλαρώσουν. Εάν όταν τα παιδιά χάνουν το συναισθηματικό έλεγχο, τα στέλνουν οι γονείς στο δωμάτιό τους ή στην «καρέκλα της σκέψης», θα πρέπει να υπομείνουν μόνα τους τη συναισθηματική δυσφορία.

Άρα λοιπόν, τα “Time – Outs” είναι συνήθως αναποτελεσματικά στην επίτευξη των πραγματικών στόχων της πειθαρχίας. Αποτυγχάνουν να αλλάξουν τη συμπεριφορά του παιδιού και να οικοδομήσουν δεξιότητες αυτό-ρύθμισης. Οι γονείς μπορεί να πιστεύουν ότι τα “Time – Outs” βοηθούν τα παιδιά να ηρεμήσουν και να προβληματιστούν σχετικά με τη συμπεριφορά τους. Αντ’ αυτού κάνουν τα παιδιά πιο θυμωμένα και απορυθμισμένα, μειώνοντας την ευκαιρία  να ελέγξουν τον εαυτό τους ή να σκεφτούν τι έχουν κάνει. Αυτό γιατί εστιάζουν στην επίμονη σκέψη ότι ο γονέας τους τα τιμώρησε. Έτσι, χάνουν την ευκαιρία να χτίσουν τη διορατικότητα, την ενσυναίσθηση και τις δεξιότητες επίλυσης προβλημάτων[2].

Από την άλλη, θεωρώ πως αν σκεφτούμε λίγο βαθύτερα θα δούμε πως δεν υπάρχει λόγος να δαιμονοποιούμε εξ ορισμού το time out.

Αυτό που μπορεί να το κάνει αποφευκτέο ή κατακριτέο σαν τεχνική είναι ο τρόπος χρήσης του. Αν αναλογιστούμε τον πλήρη αγγλικό όρο, “time out from reinforcement”, θα δούμε ότι αυτός σημαίνει απομάκρυνση από αυτό που ενισχύει τη συμπεριφορά. Όχι απομόνωση, όχι στέρηση ούτε τιμωρία. Έστω για παράδειγμα ότι ένα παιδί χτυπάει συστηματικά ένα άλλο. Η ακριβής εφαρμογή του time out, θα επιτευχθεί με το να το απομακρύνουμε από το άλλο παιδί. Από την πηγή του ερεθίσματος που πυροδοτεί την επιθετική συμπεριφορά. Όταν το παιδί ηρεμήσει από τη σωματική ένταση και διέγερση, μπορεί να επιστρέψει δίπλα στο φίλο του. Το time out εδώ θα λειτουργήσει ως μια συμπεριφορική τεχνική που αποσκοπεί στο να σπάσει τη σύνδεση των σωματικών ερεθισμάτων. Επουδενί δε στοχεύει στο να τιμωρήσει το παιδί.

Για το πώς θα εκλάβει το παιδί τη διαδικασία (τιμωρία ή συνέπεια), σημασία έχει ο τρόπος που παρουσιάζεται από τον ενήλικα (στάση σώματος, τόνος φωνής, φρασεολογία) και φυσικά η προετοιμασία του παιδιού για αυτήν.

Όλες οι τεχνικές που χρησιμοποιούμε για να βελτιώσουμε την συμπεριφορά ενός παιδιού θέλουν προσοχή στην εφαρμογή τους. Ο λανθασμένος χειρισμός μπορεί να φέρει αντίθετα από τα επιθυμητά αποτελέσματα. Όπως και με τις άλλες τεχνικές πειθαρχίας, οι γονείς πρέπει να μην πληγώνουν την αυτό-εκτίμηση του παιδιού με το να το κάνουν να ντρέπεται, να έχει ενοχές. Δεν πρέπει το παιδί να θεωρήσει ότι χάθηκε η εμπιστοσύνη ή να δημιουργείται ο φόβος εγκατάλειψης.

Εξάλλου, όπως αναφέραμε και παραπάνω, το time–out αποτελεί μόνο ένα μέρος ενός ολοκληρωμένου πλάνου πειθαρχίας.

Δεν είναι παρά ένα εργαλείο που βοηθά τον γονέα να ελέγχει την προβληματική συμπεριφορά, ενώ παράλληλα εργάζεται για την αντικατάστασή της με επιθυμητές συμπεριφορές. Για αυτό, άλλωστε, και είναι σημαντικό να επιστρέψουμε μετά στη δραστηριότητα που διακόψαμε, έστω και για ένα μικρό χρονικό διάστημα. Με αυτό τον τρόπο, η επιθυμητή συμπεριφορά ενισχύεται θετικά και αυξάνεται η πιθανότητα το παιδί να την επιλέξει έναντι της μη επιθυμητής, την επόμενη φορά. Τη δεδομένη στιγμή, είναι προτιμότερο να μη γίνει κάποια συζήτηση αναφορικά με την ανεπιθύμητη συμπεριφορά του παιδιού. Εάν  νιώθουμε την ανάγκη να το συζητήσουμε, είναι προτιμότερο να περάσει λίγη ώρα πρώτα[3].

Εσείς γνωρίζατε το time–in;

Η καλύτερη εναλλακτική στη χρήση του time out, είναι η θετική πειθαρχία μέσω ενός time-in. Πρόκειται για μια σύνδεση αγάπης, όπου οι γονείς καθόμαστε με το παιδί, του μιλάμε ή το παρηγορούμε. Για να ηρεμήσουν τα παιδιά,  τους είναι πολύτιμο να τα διδάξουμε πώς να σταματήσουν και να προβληματιστούν για τη συμπεριφορά τους. Ειδικά στα μικρότερα παιδιά, ο προβληματισμός δημιουργείται με τη σχέση, όχι με την απομόνωση. Και όλα αυτά κάνουν τη γονεϊκότητα πολύ πιο αποτελεσματική μακροπρόθεσμα.

Εξάλλου, η ανάρμοστη συμπεριφορά ενός παιδιού συνήθως είναι η κορυφή ενός παγόβουνου. Αυτό σημαίνει ότι το παιδί χρειάζεται βοήθεια, στοργή και κατανόηση για να νιώσει ασφάλεια και να υπερνικήσει τους φόβους του. Τα “Time-In» μειώνουν σταθερά τη μη αποδεκτή συμπεριφορά και βοηθούν στην πρόληψη της επανάληψής της από το παιδί. Τα παιδιά μπορούν να μάθουν περισσότερα για τον αυτοέλεγχο χρησιμοποιώντας μία «γωνίτσα», ένα σημείο άνεσης, μαζί μας παρά μόνα.

Αυτή τη «γωνίτσα» την έχουμε επιλέξει από πριν μαζί με το παιδί ώστε να αισθάνεται ασφαλές και άνετο, και να καθίσουμε μαζί τρυφερά.

Έτσι θα συνδεθούμε, κάτι που μπορεί να ήταν η μοναδική ανάγκη του παιδιού. Τα περισσότερα παιδιά χρειάζονται αυτή τη διασύνδεση καθημερινά, αν νιώσουν ότι έχουν απομακρυνθεί από εμάς. Μετά, μπορούμε να γελάσουμε μαζί και να διώξουμε έτσι κάθε ανησυχία. Καταλήγοντας, το “Time-in” είναι ένας μη τιμωρητικός τρόπος για την ικανοποίηση των αναγκών του παιδιού ώστε να μην ενεργεί βίαια. Του προσφέρουμε τη σύνδεση που είναι απαραίτητη για να πετύχει την αυτορρύθμιση του. Έτσι το βοηθάμε να επεξεργαστεί και να διαχειριστεί δύσκολα συναισθήματα και καταστάσεις, ώστε να είναι έτοιμο να λύσει το εκάστοτε πρόβλημα[4].