Ο κανόνας του εσώρουχου στο Συμβούλιο της Ευρώπης

Ένα θέμα που δυστυχώς πάντα βρίσκεται στην επικαιρότητα με αφορμή δυσάρεστα και ενίοτε τραγικά συμβάντα είναι η παιδική κακοποίηση και σεξουαλική βία.

Η ανάγκη να θωρακίσουμε τα παιδιά μας από κάθε επίδοξο κακοποιό, από κάθε ύποπτο, πονηρό και κακοπροαίρετο άγγιγμα που στόχο έχει να βλάψει το σώμα και την ψυχή τους γίνεται κάθε μέρα πιο επιτακτική. Κάπως έτσι δημιουργήθηκε ο κανόνας του εσώρουχου. Ένας απλός κανόνας που καθιστά σαφές στο παιδί σε ποια σημεία του σώματός του δεν πρέπει να τα αγγίζει κανείς, πώς πρέπει να αντιδράσει το παιδί σε τυχόν άγγιγμα σε αυτά τα σημεία και πού θα στραφεί για βοήθεια.

Τι ακριβώς όμως λέει ο κανόνας του εσώρουχου;

Λέει ότι κανείς δεν επιτρέπεται να αγγίζει ή να χαϊδεύει το παιδί στα σημεία του σώματος που καλύπτονται από τα εσώρουχά τους. ομοίως και τα παιδιά δεν επιτρέπεται να αγγίζουν άλλα παιδιά στα συγκεκριμένα σημεία. Αυτός ο κανόνας είναι πολλαπλά χρήσιμος καθώς συν τοις άλλοις βοηθά να εξηγήσουμε στα παιδιά ότι το σώμα τους ανήκει αποκλειστικά στα ίδια και ότι κανείς δεν έχει το δικαίωμα να τα ακουμπά με τρόπο που να τα κάνει να νιώθουν άβολα ή ότι απειλούνται. Μας βοηθά ακόμα να τους μιλήσουμε για τα μυστικά που δεν είναι πάντα καλά αλλά μπορεί να υπάρχουν και κακά μυστικά, όπως υπάρχει και κακό χάδι ή άγγιγμα.

Ο κανόνας του εσώρουχου απαρτίζεται από πέντε βασικά σημεία:

Το πρώτο έχει να κάνει με το γεγονός ότι το σώμα του παιδιού του ανήκει αποκλειστικά και ότι κανείς δεν το ακουμπά χωρίς την άδειά του. Προκειμένου ένα παιδί να κατανοήσει πλήρως ό,τι σχετίζεται με το σώμα του, έχει σημασία να μιλάμε από νωρίς για τα μέρη του σώματος, τη σεξουαλικότητα και τα απόκρυφα σημεία, μιλώντας με σωστή ορολογία για όλα τα μέρη του σώματος και δη τα γεννητικά όργανα. Έτσι θα είναι ευκολότερο να κατανοήσει το παιδί τι και γιατί δεν επιτρέπεται.

Κατ’ επέκταση, το παιδί δικαιούται να αρνηθεί ένα χάδι, φιλί ή αγκαλιά ακόμα και από ένα συγγενικό ή αγαπημένο πρόσωπο.

Πρέπει να μάθει να λέει «Όχι» σε ένα ανάρμοστο άγγιγμα και να αποφεύγει οποιαδήποτε συμπεριφορά νιώθει ότι απειλεί την ασφάλεια και τη σωματική του ακεραιότητα. Εννοείται πως για οποιαδήποτε τέτοιου είδους συμπεριφορά ή χειρονομία θα πρέπει να ενημερώσει κάποιον ενήλικα που εμπιστεύεται (π.χ. γονέα, δάσκαλο κλπ.) και να επιμείνει ώσπου να εισακουστεί με προσοχή και σοβαρότητα.

Το δεύτερο έχει να κάνει με τη διάκριση καλού και κακού αγγίγματος.

Τα παιδιά δεν είναι σε θέση πάντοτε να διακρίνουν τη διαφορά μεταξύ του αθώου και του ανάρμοστου. Οφείλουμε, λοιπόν, να τους εξηγήσουμε ότι δεν είναι σωστό ούτε να κοιτάζει ούτε να αγγίζει κάποιος τα απόκρυφα σημεία του σώματός τους. Ομοίως, δεν είναι σωστό να τους ζητήσει κάποιος να δουν ή να αγγίξουν τέτοια σημεία στο σώμα κάποιου άλλου είτε παιδιού είτε ενήλικα. Για αυτό και τα εσώρουχα χρησιμεύουν σαν όριο ως προς το επιτρεπτό ή μη του αγγίγματος ή του βλέμματος. Φυσικά έχει σημασία να τους εξηγήσουμε ότι υπάρχουν περιπτώσεις που επιτρέπεται ή επιβάλλεται η οπτική ή απτική επαφή με το σώμα τους (π.χ. γονείς στο μπάνιο ή γιατρός). Ακόμα και τότε, όμως,  έχουν δικαίωμα να εκφράσουν το ενδεχόμενο να νιώθουν άβολα.

Το τρίτο σημείο στον κανόνα του εσώρουχου σχετίζεται με τα καλά και τα κακά μυστικά.

Όσοι διαπράττουν αδικήματα σχετικά με την προσβολή της γενετήσιας ζωής σε βάρος παιδιών έχουν ως πάγια τακτική την παρότρυνση με πιεστικό και πειστικό τρόπο προς τα παιδιά να το κρατήσουν μυστικό από τους γονείς τους. Για αυτό και η δική μας θέση ως γονείς είναι να καλλιεργήσουμε κλίμα εμπιστοσύνης ώστε τα παιδιά να νιώθουν ασφαλή να μας μιλήσουν για οτιδήποτε τους συμβαίνει. Και φυσικά να ξέρουν πως οποιοδήποτε μυστικό τους προξενεί άγχος, φόβο, λύπη ή αμηχανία δεν είναι καλό και δεν πρέπει να μένει κρυφό. Ως εκ τούτου θα πρέπει να το μοιραστούν με κάποιον ενήλικα που εμπιστεύονται (γονέας, δάσκαλος, γιατρός, αστυνομία κλπ).

Το τέταρτο σημείο του κανόνα είναι να κατανοήσουμε πως η πρόληψη και η προστασία των παιδιών από κακοποίηση αποτελεί ευθύνη των ενηλίκων.

Και απαραίτητο συστατικό της πρόληψης και της προστασίας είναι οι ανοιχτές συζητήσεις χωρίς ταμπού, ντροπή και συστολή γύρω από τη σεξουαλικότητα και τα μέρη του σώματος που σχετίζονται με αυτήν. Οφείλουμε οι γονείς να αφουγκραζόμαστε τα παιδιά και να αντιλαμβανόμαστε πότε δε νιώθουν καλά με κάτι, να εντοπίζουμε ασυνήθιστες αλλαγές στη συμπεριφορά και τη διάθεσή τους ή την άποψη τους για κάποια άτομα (π.χ. δεν θέλουν να μένουν μόνα με κάποια συγκεκριμένα άτομα). Σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να δημιουργούμε ενοχές ή να αποδίδουμε ευθύνες σε ένα παιδί για τυχόν κακοποιητική συμπεριφορά που έχει δεχτεί. Είναι δική μας ευθύνη να το προστατέψουμε!

Το πέμπτο και σημαντικότερο είναι να δημιουργήσουμε ένα δίκτυ ασφαλείας με άτομα που εμπιστεύεται το παιδί.

Άτομα στα οποία να μπορεί να μιλήσει και να απευθυνθεί για βοήθεια. Θα πρέπει να υπάρχουν άτομα και εντός και εκτός του σπιτιού και όχι περισσότερα συγγενικά πρόσωπα. Συνήθως τα άτομα που δρουν κακοποιητικά σε βάρος ενός παιδιού ανήκουν στον περίγυρό του ή στο συγγενικό περιβάλλον, πράγμα που καθιστά μη ασφαλές το να απευθυνθεί σε οποιονδήποτε συγγενή με τον οποίο δεν έχει από πριν μια σχέση εμπιστοσύνης και ασφάλειας.

Επίσης περιπλέκει τα πράγματα το γεγονός ότι ένα παιδί δυσκολεύεται να αντιληφθεί πως ένα οικείο ή συγγενικό πρόσωπο μπορεί να έχει πρόθεση να το βλάψει.

Για αυτό και έχει σημασία να παροτρύνουμε το παιδί να μας ενημερώνει αν τυχόν κάποιος (συγγενής ή ξένος) του προσφέρει δώρα, του ζητάει να πάει μαζί του σε άγνωστο για το παιδί μέρος ή του ζητάει να μείνουν μόνοι ακόμα και σε οικείο χώρο. Εννοείται πως δεν αποκλείεται ο δράστης να είναι ένα άγνωστο άτομο. Για αυτό και ορισμένοι απλοί κανόνες σχετικά με την προστασία των παιδιών θα πρέπει να έχουν εμπεδωθεί από νωρίς. Δεν πλησιάζουμε αγνώστους, δεν παίρνουμε δώρα ή λιχουδιές που μπορεί να μας προσφέρουν άτομα που δεν γνωρίζουμε, δεν μπαίνουμε σε αυτοκίνητα με άτομα που δεν ξέρουμε, δεν πηγαίνουμε να μας δείξουν ένα σκυλάκι, γατάκι λουλουδάκι κ.ο.κ.

Σε κάθε περίπτωση, τα παιδιά πρέπει να γνωρίζουν ότι υπάρχουν ειδικοί οι οποίοι μπορούν να το βοηθήσουν.

Δάσκαλοι, κοινωνικοί λειτουργοί, ο συνήγορος του πολίτη, γιατροί, ο ψυχολόγος στο σχολείο, η αστυνομία αλλά και τηλεφωνικές γραμμές τις οποίες μπορούν να χρησιμοποιήσουν για να ζητήσουν συμβουλές και βοήθεια. Αυτό που έχει σημασία είναι να είμαστε ανοιχτοί σε κάθε σχετική συζήτηση καθώς η παιδική κακοποίηση δεν έχει ηλικία, φύλο, φυλή και δεν κάνει καμία διάκριση. Κανένα παιδί δεν είναι τόσο μικρό που να μην μπορεί να μάθει τον κανόνα του εσώρουχου. Και μπορεί σε εμάς τους ενήλικες και γονείς να είναι δύσκολο να μιλήσουμε για το ζήτημα αυτό στο παιδί μας, για ένα παιδί όμως δεν είναι απλώς ευκολότερο, είναι και απαραίτητο!

Τι κάνουμε αν υποπτευόμαστε ότι το παιδί μας έχει κακοποιηθεί;

Καταρχάς δεν θυμώνουμε μαζί του. Το τελευταίο που χρειάζεται είναι να το κάνουμε να νιώσει σαν να φταίει ή σαν να έκανε κάτι κακό. Επίσης δεν είναι καλή ιδέα να το ανακρίνουμε. Σαφώς και θα το ρωτήσουμε τι συνέβη, πότε και με ποιόν, αλλά όχι και «γιατί». Ας προσπαθήσουμε να μη δείξουμε την ταραχή μας στο παιδί ώστε να μην του προκαλέσουμε αίσθημα ενοχής, γιατί ενδέχεται να μην μας αποκαλύψει όλη την αλήθεια.

Ας αποφύγουμε επίσης τα βιαστικά συμπεράσματα με ανεπαρκή ή ασαφή στοιχεία.

Το βασικό είναι να διαβεβαιώσουμε το παιδί ότι θα ασχοληθούμε σοβαρά με το θέμα και θα απευθυνθούμε σε κάθε ειδικό που μπορεί να βοηθήσει (ψυχολόγο, γιατρό, κοινωνικό λειτουργό, γραμμές στήριξης ή την αστυνομία). Το ευχάριστο της υπόθεσης είναι ότι πλέον το ζήτημα έχει αρχίσει να απασχολεί όλο και περισσότερους φορείς που αναλαμβάνουν πρωτοβουλίες και οργανώνουν δράσεις ενημέρωσης και πρόληψης της παιδικής κακοποίησης.

Ήδη το Συμβούλιο της Ευρώπης αποτελεί έναν από αυτούς, με την εκστρατεία «Ένα στα πέντε» για να σταματήσει η σεξουαλική βία σε βάρος παιδιών.

Σε αυτή την καμπάνια έχει εντάξει και τον Κανόνα του Εσώρουχου. Η ονομασία της καμπάνιας προέρχεται από τη δυσάρεστα μεγάλη αναλογία παιδιών (ένα στα πέντε) που πέφτουν θύματα σεξουαλικής βίας. Μέσω, μάλιστα, της ιστοσελίδας www.coe.int/oneinfive, μπορούμε να μάθουμε για τα μέτρα πρόληψης και προστασίας που προωθεί το Συμβούλιο της Ευρώπης στο πλαίσιο της εν λόγω εκστρατείας. Συγκεκριμένα το Συμβούλιο της Ευρώπης παρέχει ελεύθερα προσβάσιμο υλικό για να βοηθήσει τους γονείς να διδάξουν τον Κανόνα των Εσωρούχων, το οποίο περιέχεται στην ιστοσελίδα www.kanonastonesorouxon.org. Το υλικό αυτό περιλαμβάνει τηλεοπτικό σποτ με κινούμενο σχέδιο, αφίσες, κάρτες και ένα βιβλίο το οποίο οι γονείς μπορούν να διαβάσουν σε παιδιά ηλικίας 3-7 ετών.

Πρόκειται για το βιβλίο «Η Κίκο και το χέρι».

Σε αυτό το βιβλίο το χέρι ζητά την άδεια της Κίκο για να την αγγίξει. Η Κίκο δέχεται, αλλά όταν το χέρι προσπαθεί να μπει μέσα στο εσώρουχο η Κίκο λέει «Όχι». Οι γονείς και οι κηδεμόνες μπορούν να αξιοποιήσουν αυτή την αλληλουχία γεγονότων για να εξηγήσουν στο παιδί τους πότε μπορεί ή και πρέπει να λέει «όχι». Μάλιστα το χέρι, που είναι φίλος της Κίκο, την επικροτεί για την άρνησή της και την ενθαρρύνει να μιλήσει ανοικτά, όταν κάποιος θέλει να την αγγίξει με τρόπο ανάρμοστο. Το βιβλίο «Η Κίκο και το χέρι», διατίθεται δωρεάν στο διαδίκτυο από τον ιστοτόπο του Συμβουλίου της Ευρώπης. Αποτελεί έργο ενός φορέα μη κερδοσκοπικού και δεν αποτελεί προϊόν εμπορίας. Αποσκοπεί απλώς στο να ενημερώσει γονείς και παιδιά και να προστατέψει αποτελεσματικά τα τελευταία από κάθε απόπειρα σεξουαλικής κακοποίησης και εκμετάλλευσης.

Είναι ευχάριστο το γεγονός ότι πλέον υπάρχουν αρκετά βιβλία που απευθύνονται σε παιδιά και γονείς και μιλούν για το συγκεκριμένο θέμα.

Εξοικειώνουν το παιδί με τα μέρη του σώματος και ιδίως τα απόκρυφα. Μαθαίνουν τον κανόνα του εσώρουχου, διδάσκουν πότε να λέμε «όχι» και τονίζουν ότι το σώμα του παιδιού ανήκει σε αυτό αποκλειστικά και αποφασίζει το ίδιο μονάχα για το σε ποιον και αν θα επιτρέψει κάποιο βλέμμα ή άγγιγμα. Μιλούν για την αξία της συναίνεσης και την επιβολή προσωπικών ορίων. Εισάγουν τα παιδιά στη σεξουαλική διαπαιδαγώγηση με μια ευρύτερη και σφαιρικότερη έννοια καθώς εντάσσουν πολλές πτυχές της γνωριμίας με το σώμα και της φροντίδας του. Μάλιστα τα περισσότερα έχουν και δραστηριότητες που μπορούν να φανούν χρήσιμες σε γονείς και εκπαιδευτικούς, καθιστώντας τα σχετικά βιβλία κατάλληλα εκπαιδευτικά εργαλεία για συζητήσεις τόσο στο σπίτι όσο και στο σχολείο γύρω από τη σεξουαλικότητα και την κακοποίηση.

Τέλος αξίζει να αναφέρουμε ότι το Συμβούλιο της Ευρώπης έχει καθιερώσει την 18^η Νοεμβρίου ως Ευρωπαϊκή Ημέρα Προστασίας των Παιδιών  από τη σεξουαλική εκμετάλλευση και κακοποίηση. Στόχος της θέσπισης της ημέρας αυτής είναι η οργάνωση ενημερωτικών δράσεων και η ενεργή συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών.

Θα ήταν παράλειψη να μην αναφέρουμε ότι «Ο Κανόνας των Εσωρούχων» έχει ενταχθεί και σε εθνικό επίπεδο στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα.

Το Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων και το Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής του Υπουργείου έχουν δημιουργήσει ένα πρόγραμμα που περιλαμβάνει και αξιοποιεί εκπαιδευτικά όλα τα σημαντικά μηνύματα της καμπάνιας «ΕΝΑ στα ΠΕΝΤΕ». Στόχος του προγράμματος είναι η ενημέρωση και η ενδυνάμωση των παιδιών, ώστε να μπορούν να προστατεύουν τον εαυτό τους από τη σεξουαλική θυματοποίηση και βία, μαθαίνοντας και αναπαράγοντας στη συμπεριφορά τους απλούς κανόνες αυτοπροστασίας. Αυτό επιτυγχάνεται διδάσκοντας τον «Κανόνα των Εσωρούχων», σε όλα τα Νηπιαγωγεία και Δημοτικά Σχολεία της χώρας (τάξεις Α’, Β’ Γ’ και Δ’).

Το πρόγραμμα έχει ενταχθεί και στα Πιλοτικά Εργαστήρια του Υπουργείου Παιδείας και έχει αναρτηθεί στην ιστοσελίδα του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής.

Ας διδάξουμε τον κανόνα του εσώρουχου στα παιδιά μας! Ας προστατεύσουμε τα παιδιά μας από τη σεξουαλική κακοποίηση!  Είναι χρέος κάθε ενήλικα και κάθε φορέα!