Ένα ζήτημα που απασχολεί τους περισσότερους γονείς ακόμα και πριν ακόμη τα παιδιά τους φτάσουν σε σχολική ηλικία, είναι η σχολική επιτυχία.
Η κατάκτηση της σχολικής επιτυχίας έχει σχέση με τον τρόπο που εμείς οι γονείς αντιμετωπίζουμε τη σχολική αποτυχία. Μια δική μας υπερβολική αντίδραση εκτός ότι μπορεί να διαταράξει το οικογενειακό κλίμα, είναι ικανή να οδηγήσει σε λάθος αντίληψη ενός παιδιού για τις μαθητικές του δυνατότητες αλλά και σε άσχημη σχέση με το σχολείο και τη μάθηση γενικότερα.
Η σχολική επιτυχία είναι κάτι που όλοι οι γονείς επιθυμούν για τα παιδιά τους.
Σε μεγάλο βαθμό υποκινείται από την κατάλληλη προετοιμασία και προσαρμογή ενός παιδιού στην πρώτη τάξη του Δημοτικού. Επειδή αυτή η χρονιά είναι καθοριστική απαιτεί την κατάλληλη ψυχολογική και υλική προετοιμασία. Πέραν αυτού, όμως, υπάρχουν καθημερινά πράγματα που αφορούν στην οργάνωση του διαβάσματος και μπορεί να έχουν καθοριστική σημασία.
Για παράδειγμα το πόσο σωστά ή κατάλληλα είναι οργανωμένος ο χώρος μελέτης του παιδιού μπορεί από μόνο του να ενθαρρύνει ή να αποθαρρύνει το παιδί.
Είναι επαρκής και κατάλληλος ο φωτισμός; Υπάρχει αρκετή ησυχία για να συγκεντρωθεί το παιδί στη μελέτη; Μήπως υπάρχουν στο χώρο άλλου είδους ερεθίσματα που λειτουργούν ως διασπαστικοί της προσοχής παράγοντες (π.χ. παιχνίδια, τηλεόραση κλπ); Έχει το παιδί όλα όσα χρειάζεται από πλευράς εξοπλισμού και γραφικής ύλης ώστε να μπορεί να ανταποκριθεί σε όλων των ειδών τις σχολικές υποχρεώσεις;
Περαιτέρω, απαραίτητο συστατικό για τη σχολική επιτυχία αποτελεί η τήρηση μιας συγκεκριμένης και ευχάριστης ρουτίνας διαβάσματος.
Αυτή εξαρτάται από τη διαχείριση και την κατανομή του χρόνου και την ίδια τη διαδικασία της μελέτης. Στην αρχή το παιδί χρειάζεται τη βοήθεια και την καθοδήγησή μας ως προς την τήρηση αυτής της ρουτίνας. Όσο περνάει, όμως, ο καιρός, η δική μας εμπλοκή θα πρέπει ολοένα να λιγοστεύει και η διαδικασία να αυτοματοποιείται. Απώτερος στόχος είναι το παιδί να αυτονομηθεί τελείως και να αντεπεξέρχεται μόνο του στις σχολικές υποχρεώσεις, ιδίως όσο πηγαίνουμε προς μεγαλύτερες τάξεις, στηριζόμενο αποκλειστικά στις δικές του ικανότητες.
Ο ρόλος του γονιού θα πρέπει όσο περνά ο καιρός να είναι ολοένα και μικρότερος.
Θα πρέπει εξαρχής, δηλαδή, να προσφέρει τα ερεθίσματα που θα δώσουν στο παιδί να καταλάβει ότι η σχολική ζωή και διαδικασία είναι κάτι που αφορά το ίδιο και συνδέεται με δικές του ενέργειες, δράσεις και υποχρεώσεις. Και ναι στην αρχή είναι απαραίτητο να βοηθάει ο γονιός το παιδί, ιδίως όταν υπεισέρχονται καινούριες γνώσεις στο προσκήνιο. Εξίσου απαραίτητο είναι στα πρώτα βήματα ο γονιός να ελέγχει εάν το παιδί έχει κάνει όλα τα μαθήματά του. Όταν όμως αυτά εμπεδωθούν από το παιδί, έρχεται η ώρα να αποσυρθεί σταδιακά ο γονιός από την όλη διαδικασία και το παιδί να αναλάβει την ευθύνη, να εμπιστευτεί και να στηριχτεί στον εαυτό του.
Εξάλλου οι μαθητές δεν χρειάζονται έτοιμες λύσεις αλλά κατάλληλες συμβουλές για να οδηγηθούν μόνοι τους στη λύση.
Και φυσικά δεν πρέπει να παραβλέπουμε το γεγονός ότι δεν έχουν όλα τα παιδιά τους ίδιος ρυθμούς μάθησης. Μία γνώση που ένα παιδί χρειάζεται λίγες ώρες για να αφομοιώσει και να μπορεί να εφαρμόσει, ένα άλλο παιδί μπορεί να χρειάζεται μέρες ή και βδομάδες για να την κατακτήσει στον ίδιο βαθμό. Στόχος είναι, λοιπόν, να εστιάσουμε στις εξατομικευμένες ανάγκες για μεγαλύτερη τριβή και συχνότερες επαναλήψεις σε καθημερινή βάση και όχι στη σύγκριση με τους άλλους ή τη δημιουργία άγχους σχετικά με τις ικανότητες και την αντίληψη ενός παιδιού. Ούτε βοηθά ο θυμός και η πίεση ή η υποτίμηση του παιδιού.
Εν ολίγοις, τα προβλήματα που ένα παιδί καλείται να επιλύσει στο σχολικό πλαίσιο το προετοιμάζουν για την αντιμετώπιση προβλημάτων στην ενήλικη ζωή του.
Επομένως, όσο πιο σίγουρο νιώσει το παιδί για τον εαυτό του, για τις επιλογές, τις αποφάσεις του, τόσο μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση χτίζει για το μέλλον. Και η αυτοπεποίθηση για να χτιστεί πρέπει να καλλιεργείται βαθιά και από νωρίς. Για αυτό βρίσκεται σε άμεση σχέση με τη σχολική επιτυχία καθαυτή. Και εδώ είναι που ο ρόλος του γονέα δεν σταματάει. Ο γονέας είναι αυτός που ενθαρρύνει το παιδί να προσπαθεί, να σκέπτεται, να επιμένει, να αναζητά λύσεις και να παίρνει πρωτοβουλίες.
Εξάλλου, η πραγματική πρόοδος και σχολική επιτυχία ενός μαθητή δεν βρίσκεται στο βαθμό.
Δεν είναι το Β που έγινε Α ή το 8 που έγινε 9. Είναι βαθύτερη. Έχει να κάνει όχι τόσο με την κατάκτηση μιας επιπλέον γνώσης αλλά με την καλλιέργεια μιας γενικότερης στάσης, την ενστάλαξη αξιών και ήθους. Τη διαμόρφωση μιας υγειούς προσωπικότητας και ενός σφαιρικού και ευέλικτου τρόπου σκέψης και κρίσης, ικανού να προσαρμόζεται σε αλλαγές και να βρίσκει εναλλακτικές λύσεις.
Όλα τα παραπάνω δεν βρίσκονται σε βιβλία αλλά γύρω μας.
Απαιτούν ατελείωτες ώρες παρατήρησης και «μελέτης» του κόσμου και όσων μας περιβάλλουν. Μας διδάσκουν τη ζωή, τα καλά και τα δύσκολά της, τη διαχείριση κρίσεων, τη συνεργασία, την ανθρωπιά, την αλληλεγγύη, την πίεση αλλά και την ηρεμία.
Ας επανέλθουμε, όμως, στο σχολείο και την εκπαιδευτική διαδικασία.
Στα πρώτα σχολικά χρόνια, η σχολική επιτυχία συνίσταται στο να νιώσει το παιδί εξ αρχής ότι μπορεί να τα καταφέρει μόνο του με τις υποχρεώσεις του σε ολοένα και αυξανόμενο βαθμό. Και για να το πετύχουμε αυτό καλό είναι να αφήσουμε κατά μέρος εντάσεις και χαρακτηρισμούς κατά τη διάρκεια του διαβάσματος. Αν δυσκολευόμαστε το καλύτερο είναι να συμβουλευτούμε το δάσκαλο για να διαμορφώσουμε ένα υποστηρικτικό περιβάλλον για το παιδί.
Το να εστιάζουμε στα λάθη δεν βοηθά στη σχολική επιτυχία, γιατί μας στερεί την εξέλιξη.
Κατ’ ουσίαν αποθαρρύνει το παιδί, το οποίο εντυπώνει στο μυαλό του πως τίποτε δεν μπορεί να πετύχει μόνο του. Επομένως έχει μεγαλύτερη σημασία να επικεντρωνόμαστε στα σωστά. Και ας δούμε τα λάθη σαν αφορμή για ανασκόπηση, κατανόηση-εμπέδωση και αύξηση της προσπάθειας. Ναι μεν καλό είναι να τους δίνουμε αξία, αλλά επειδή μέσα από αυτά μαθαίνουμε. Ας τα απενοχοποιήσουμε μιας και μας κάνουν σοφότερους και περισσότερο σκεπτόμενους. Δεν χρειάζεται κάτι παραπάνω από μια απλή παρατήρηση και συμβουλή έστω και επαναλαμβανόμενη. Οτιδήποτε παραπάνω μπορεί να επιφέρει το αντίθετο αποτέλεσμα από το επιθυμητό.
Είναι ουσιώδες, ακόμα, να μην μπερδεύουμε ή να υποκαθιστούμε το ρόλο του δασκάλου, είτε σε θέματα εκπαίδευσης είτε σε θέματα συμπεριφοράς.
Ναι μεν η συνεργασία μεταξύ γονέων και εκπαιδευτικών είναι απαραίτητη αλλά καθένας ασκεί διαφορετική επιρροή στο παιδί. Ιδίως δε στο κομμάτι της κατάκτησης των γνώσεων ο δάσκαλος έχει πρωταρχικό ρόλο. Και για αυτό δεν πρέπει να πέφτουμε στην παγίδα να ταυτιζόμαστε με το παιδί όταν εκφράζει με ευκολία κάποιο παράπονο ή καταδικάζει το δάσκαλο για ένα χαμηλό βαθμό λόγου χάρη. Αντί να ζητάμε εξηγήσεις και να επιτιθέμεθα στο δάσκαλο θεωρώντας δεδομένο ότι το παιδί έχει απόλυτο δίκιο και ο δάσκαλος άδικο, είναι προτιμότερη μια ειρηνική και ήρεμη κουβέντα με τον εκπαιδευτικό. Το αντίθετο μπορεί να κλονίσει τη σχέση δασκάλου-μαθητή και να έχει αρνητικό αντίκτυπο στην εξέλιξη της μαθησιακής πορείας του παιδιού.
Τι κάνουμε, τώρα, με το ζήτημα των καθημερινών δυσκολιών που μπορεί να αντιμετωπίζει με το διάβασμα ένα παιδί;
Πρωτίστως οφείλουμε να υιοθετήσουμε τον κατάλληλο τρόπο μελέτης, ακολουθώντας και τις συμβουλές του εκπαιδευτικού. Έπειτα είναι απαραίτητο να εντοπίσουμε τυχόν ελλείψεις και να βρούμε από κοινού με το δάσκαλο ένα τρόπο χειρισμού για να τις καλύψουμε. Φυσικά πάντοτε είναι απαραίτητη η ενθάρρυνση του παιδιού, η επιβράβευση της προσπάθειας και η παροχή κινήτρων.
Σε κάθε περίπτωση το βασικότερο είναι να μην υπερβάλλουμε με τις απαιτήσεις μας από τα παιδιά.
Και να μην αμελούμε να εξασφαλίζουμε στην καθημερινότητά τους επαρκή χρόνο για παιχνίδι και ξεκούραση. Τα παιδιά πρέπει πρωτίστως να ζουν την ηλικία τους. Οπωσδήποτε η γνώσεις, η μόρφωση, η μάθηση και η παιδεία είναι σπουδαία και ανεκτίμητα εφόδια. Όμως οι απαιτήσεις και ο φόρτος θα πρέπει να προσαρμόζονται στην ηλικία του παιδιού και να μην αποστερούν από το παιδί ευκαιρίες, χώρο και χρόνο για αυθόρμητη έκφραση της παιδικότητάς του.
Ας μην ξεχνούμε ότι τα παιδιά μέσα από το παιχνίδι μαθαίνουν.
Και οι γνώσεις και δεξιότητες που κατακτούν αυθόρμητα και αβασάνιστα μέσα από το παιχνίδι αποτελούν αναπτυξιακά ορόσημα, εφόδια εξίσου σημαντικά για την εξέλιξή τους και τη διαμόρφωση του χαρακτήρα τους. Εν ολίγοις, η ισορροπία και η πνευματική πληρότητα του παιδιού παίζει καθοριστικό ρόλο σε μια επιτυχημένη σχολική, και όχι μόνο, πορεία.
