Η σημερινή εποχή χαρακτηρίζεται από ολοένα και ολιγομελέστερες οικογένειες.

Σε σχέση με το παρελθόν είναι πολύ περισσότερα τα ζευγάρια που κάνουν ένα μονάχα παιδί. Πλέον η γυναίκες δίνουν εξίσου βαρύτητα στην επαγγελματική τους σταδιοδρομία, με αποτέλεσμα να κάνουν οικογένεια σε μεγαλύτερη ηλικία. Άλλες φορές μπορεί να συντρέχουν και ιατρικοί λόγοι που δεν βοηθούν στην περαιτέρω επέκταση της οικογένειας. Γι’ αυτό σήμερα υπάρχουν πολύ περισσότερα μοναχοπαίδια σε σχέση με κάποιες δεκαετίες πριν.

Από παλιά ήταν αισθητές κάποιες διαφορές στο χαρακτήρα και τη συμπεριφορά των μοναχοπαιδιών σε σχέση με τα παιδιά που μεγάλωναν με αδέρφια.

Συνήθως αυτές είχαν αρνητικό πρόσημο και συνοδεύονταν από ταμπέλες όπως του εγωιστή ή του κακομαθημένου ή ακόμη και του μικρομέγαλου. Βέβαια τέτοιες αντιλήψεις αναθεωρούνται συνεχώς. Σύγχρονες έρευνες έχουν εκλογικεύσει  το χαρακτήρα και τη συμπεριφορά αυτών των παιδιών. Κυρίως αποδίδονται στον τρόπο και το περιβάλλον εντός του οποίου ζουν. Ένα παιδί χωρίς αδέρφια μοιραία έχει στραμμένη όλη την προσοχή επάνω του. Τα αιτήματά του έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες να ικανοποιηθούν, τα κατορθώματά του να λάβουν μεγαλύτερο θαυμασμό. Επίσης συναναστρέφεται περισσότερο με ενήλικες και άρα ωριμάζει γρηγορότερα.

μοναχοπαίδι-ωριμότητα

Κυρίως όμως οι νεότερες μελέτες εστιάζουν στα θετικά χαρακτηριστικά που έχουν τα μοναχοπαίδια.

Έχουν γρηγορότερους ρυθμούς ανάπτυξης, λόγω της μεγαλύτερης ενασχόλησης των γονιών. Είναι συνήθως καλύτεροι μαθητές, αλλά και πιο τελειομανείς και επιτυγχάνουν τους στόχους και τα σχέδιά τους. Μάλιστα θεωρείται ότι είναι πιο ευτυχισμένα και ικανοποιημένα. Βασίζονται περισσότερο στην κρίση τους και είναι πιο αποφασιστικά άτομα. Βέβαια αντιμετωπίζουν και ορισμένες δυσκολίες όπως το να μοιραστούν, να διαχειριστούν μια ήττα ή ακόμα και τον ανταγωνισμό εεπιδή δεν έχουν βιώσει τη συνύπαρξη, τη σύγκριση και την αδελφική αντιπαλότητα.

Μια ανησυχία όσων γονέων μεγαλώνουν μοναχοπαίδια είναι να μην γίνουν υπερπροστατευτικοί ή υπερπαροχικοί.

Είναι αλήθεια ότι όταν έχεις ένα παιδί είναι ευκολότερο να ανταποκριθείς σε περισσότερα αιτήματα σε σχέση με το να έχεις περισσότερα παιδιά. Περισσότερα χρήματα μπορούν να διατεθούν για παροχή υλικών αγαθών, περισσότερος ποιοτικός χρόνος με το παιδί. Ακόμα και μεγαλύτερο περιθώριο ευελιξίας για μεταφορά σε δραστηριότητες, μαθήματα, βόλτες κλπ.

μοναχοπαίδια-παροχές

Είναι όμως όλη αυτή η διαθεσιμότητα πάντα άνευ συνεπειών;

Και εκτός αυτού, υπάρχει κάτι που μπορούν να κάνουν οι γονείς ώστε τα μοναχοπαίδια τους να μεγαλώσουν χωρίς να στερηθούν τα κοινωνικά βιώματα και «προνόμια» των παιδιών που μεγαλώνουν με αδέρφια; Πώς μπορούν τα μοναχοπαίδια να είναι λιγότερο «εγωιστές», τελειομανείς, μοναχικοί, «μικρομέγαλοι» ή «κακομαθημένοι»;

Ίσως οι βασικότεροι προβληματισμοί των γονέων με μοναχοπαίδια είναι να μάθουν να μοιράζονται και να έχουν κοινωνικές αλληλεπιδράσεις με άλλα παιδιά.

Ιδιαίτερα χρήσιμο θα φανεί τα παιδιά να συναναστρέφονται με συνομήλικα όσο το δυνατόν συχνότερα. Καλό είναι να μην αρκούμαστε στις επαφές με ενήλικες και να αποφεύγουμε να τα εμπλέκουμε σε συζητήσεις ενηλίκων. Θα βοηθήσουμε πολύ τα παιδιά αν καλούμε στο σπίτι φίλους με παιδιά, αν πηγαίνουμε συχνά στην παιδική χαρά. Μπορούμε ακόμη να οργανώνουμε βόλτες, εκδρομές και διακοπές μαζί με άλλες οικογένειες που έχουν παιδιά. Πολύ αποτελεσματική εστία κοινωνικοποίησης αποτελεί και ο παιδικός σταθμός.​

μοναχοπαίδι-παιδική-χαρά

Βέβαια, είναι πιθανό ένα παιδί αν βρεθεί απότομα σε ένα περιβάλλον με πολλά παιδιά να δυσκολευτεί, ακόμα και να φοβηθεί.

Για αυτό ίσως είναι σκόπιμο πρώτα να ενθαρρύνουμε μία φιλία με ένα παιδί και σταδιακά να το εκθέσουμε σε χώρους με περισσότερα. Το ίδιο χρειάζεται να έχουμε κατά νου ακόμα και όταν καλούμε κόσμο στο σπίτι ή πάμε επίσκεψη σε φιλικό σπίτι με παιδιά. Το σίγουρο είναι πως η συναναστροφή και το παιχνίδι με συνομήλικα παιδιά βοηθά στην εκδήλωση παρόμοιων συναισθημάτων με αυτά που βιώνουν τα αδέρφια που περνούν χρόνο μαζί. Ανταγωνισμός, θυμός, μοίρασμα, ζήλια, διεκδίκηση. Ακόμα και η επιθετικότητα και οι διαφωνίες στο παιχνίδι, αποτελούν εξαιρετικά μαθήματα αναγνώρισης, βίωσης και διαχείρισης αυτών των συναισθημάτων.

Ιδιαίτερα βοηθητικές για τα μοναχοπαίδια είναι και οι ομαδικές δραστηριότητες.

Αθλήματα, κολύμβηση, μαθήματα χορού, ζωγραφικής, ρομποτικής, εκμάθησης μουσικών οργάνων κλπ. Εκεί απαιτείται η συνεργασία μεταξύ των παιδιών, σε ένα πλαίσιο κανόνων που η τήρησή τους είναι πιο ανελαστική σε σχέση με το περιβάλλον του σπιτιού όπου μπορεί να κάνουμε υποχωρήσεις. Καλό είναι να βοηθήσουμε το παιδί να βρει τη δραστηριότητα που του ταιριάζει και κυρίως να το ενθαρρύνουμε να ενταχθεί στην ομάδα χωρίς εμάς.

ομαδικό-άθλημα-κανόνες

Αναφέραμε και παραπάνω πως τα μοναχοπαίδια είναι συχνά τελειομανή.

Για να το ελέγξουν αυτό, μπορούμε να τους εξηγούμε ότι τα λάθη είναι φυσιολογικά και δεν προσδοκά κανείς να τα κάνουμε όλα τέλεια. Ιδιαίτερα παρήγορο είναι να καταλάβουν ότι ακόμα και εμείς που είμαστε τα πρότυπά τους δεν είμαστε τέλειοι και κάνουμε λάθη. Για αυτό έχει σημασία να μην προσπαθούμε να τελειοποιήσουμε κάτι που τα ίδια δεν έκαναν άψογα ή να τους υποδείξουμε πώς θα το βελτιώσουν μόνα τους. Ή να τα φορτώνουμε με προσδοκίες ως προς το τι ονειρευόμαστε εμείς για τα ίδια, την πρόοδο, την εξέλιξή τους κλπ. 

Είναι προτιμότερο να εστιάσουμε στη βοήθεια και στην αξία της ομαδικότητας.

Να τονίσουμε πως αν όλοι μαζί εισφέρουμε στις δουλειές με τον τρόπο που μπορεί ο καθένας, γίνονται γρηγορότερα, δεν κουράζεται κανείς παραπάνω και μένει χρόνος για να ασχοληθούμε με πράγματα που μας αρέσουν. Ακόμα και σε ατυχήματα όπως ζημιές ή σκανταλιές ίσως είναι καλό να μη δώσουμε μεγάλη έκταση. Όταν γινόμαστε υπερβολικά αυστηροί το παιδί νιώθει ότι διαρκώς περνά εξετάσεις και ότι δεν πρέπει να κάνει λάθη, να ξεφεύγει από τη «γραμμή» ή να αποτυγχάνει.

ομαδική-δουλειά-μοναχοπαίδια

Εξίσου σημαντικό είναι να μην ζούμε την ζωή των παιδιών μας.

Είναι απαραίτητο για την εσωτερική ολοκλήρωση, την αυτονομία και την αυτοεκτίμηση παιδιών και γονιών, να ζει έκαστος τη δική του ζωή. Αυτό δεν σημαίνει να είμαστε αδιάφοροι γονείς, να ασχολούμαστε μονάχα με τη δουλειά, τους φίλους, τα χόμπι και καθόλου με τα παιδιά. Αλλά να μην φτάνουμε στο άλλο άκρο της υπερπροστασίας και της εξάρτησης. Να μην ασχολούμαστε αποκλειστικά με τα παιδιά, χωρίς δικά μας ενδιαφέροντα. Τα παιδιά χρειάζονται όσο και εμείς το δικό τους χώρο και χρόνο να πρωτοβουλήσουν, να αυτενεργήσουν, να εξερευνήσουν, να πειραματιστούν, να εκτεθούν σε «κίνδυνο», να αυτονομηθούν, ώστε να αναπτυχθούν. Πρέπει, λοιπόν, να τα υποκινούμε προς αυτή την κατεύθυνση, χωρίς φυσικά να αμελούμε να περνάμε ποιοτικό χρόνο μαζί τους.

Εν ολίγοις θα πρέπει να βρούμε την ισορροπία μεταξύ εξάρτησης και αδιαφορίας.

Έτσι θα έχουμε μια υγιή σχέση με τα παιδιά μας και συγχρόνως έναν υγιή ψυχισμό καθένας από εμάς. Διαφορετικά, μακροπρόθεσμα η στάση αυτή γίνεται θηλιά στο λαιμό του παιδιού που το πνίγει. Νιώθει καταπιεσμένο, εγκλωβισμένο στις προσδοκίες και τις απαιτήσεις του γονιού, που βλέπει μεγεθυμένο οτιδήποτε κάνει το παιδί, καλό ή κακό. Έτσι όμως το παιδί αποκτά ανασφάλειες και άγχος για τις ικανότητές του. Συγχρόνως, μπορεί να προκαλέσει συναισθήματα αποστροφής και επίκρισης προς το γονέα, ικανά να επηρεάσουν τη σχέση τους ακόμα και μακροπρόθεσμα.

καταπιεσμένο-παιδί-υπερπροστατευτικοί-γονείς

Ως προς την παροχή υλικών αγαθών, αναφέραμε ήδη ότι με ένα παιδί είναι ευκολότερο να παρέχεις περισσότερα από οικονομικής απόψεως.

Επίσης οι νέοι γονείς συχνά έχουν την νοοτροπία να μην στερήσουν από το παιδί τους όσα στερήθηκαν οι ίδιοι ως παιδιά. Και κάπως έτσι ξεκινά ένας αγώνας υπερπαροχής υλικών αγαθών, πολλά από τα οποία δεν καλύπτουν πραγματικές ανάγκες των παιδιών αλλά ανασφάλειες των γονιών. Και στο παιδί δεν προσφέρουν τίποτε παραπάνω από την αίσθηση του ανικανοποίητου. Από έναν κορεσμό που αφαιρεί την αξία από κάθε τι και καταλήγει το παιδί να κλείνεται στον εαυτό του.

Επομένως, έχει σημασία να μην βομβαρδίζουμε τα παιδιά με άχρηστα υλικά αγαθά.

Ούτε από δική μας πρωτοβουλία αλλά ούτε και σε ικανοποίηση απαιτήσεών τους. Είναι σκόπιμο να ακούνε και το «όχι». Κάθε ανάγκη και επιθυμία θα πρέπει να υπόκειται σε φιλτράρισμα και αξιολόγηση ως προς την σκοπιμότητα ικανοποίησής της. Αυτό θα βοηθήσει τα παιδιά να κατανοήσουν ότι τα «θέλω» τους δεν θα πρέπει να οδηγούν σε χειριστικές συμπεριφορές προς τους γονείς. Αντιθέτως, είναι καλό να γνωρίζουν πως για να αποκτηθεί ένα αγαθό χρειάζεται κόπος και χρήμα.

κανόνες-ωράριο

Και κάπου εδώ μπαίνει και το θέμα των ορίων και των κανόνων.

Είναι δεδομένο ότι όρια και κανόνες χρειάζονται σε κάθε οικογένεια. Ειδικά τα μοναχοπαίδια κατανοούν έτσι ότι δεν πρέπει να είναι διαρκώς το επίκεντρο της προσοχής. Ακόμα και αν η τήρηση κάποιων κανόνων μας φαίνεται λιγότερο σημαντική, έχει μεγάλη σπουδαιότητα για τα παιδιά. Είτε πρόκειται για το ωράριο του ύπνου είτε για το εβδομαδιαίο μενού, σκόπιμο είναι να μην υπάρχουν συχνές παραβιάσεις που δίνουν την εντύπωση ότι το παιδί διαμορφώνει τους κανόνες. Ας μην ξεχνάμε ότι το πρόγραμμα για τα παιδιά είναι παράγοντας ηρεμίας και ασφάλειας. Το αν τίθεται ζήτημα αναπροσαρμογής κάποιων κανόνων είναι κάτι που εξετάζουν οι γονείς λαμβάνοντας υπόψη όλα τα δεδομένα. Και όταν προκύπτουν αλλαγές καλό είναι να εξηγούμε στο παιδί ότι συντρέχουν λόγοι για αυτές και όχι ότι οφείλονται σε δική του απαίτηση.

Κλείνοντας, τα μοναχοπαίδια δεν έχουν εξ ορισμού άλλα χαρακτηριστικά ούτε άλλους κανόνες ανατροφής και διαπαιδαγώγησης.

Απλώς είναι καμιά φορά πιο εύκολο εμείς οι γονείς να προβάλλουμε πάνω τους δικές μας προσδοκίες, απαιτήσεις και ανασφάλειες. Όλα αυτά, όμως, επηρεάζουν τη σχέση μας μαζί τους και το μελλοντικό τους χαρακτήρα. Εμείς οφείλουμε να διδάξουμε στο παιδί μας όρια, άξιες και υποχρεώσεις. Να σεβαστούμε την παιδικότητα, την ελευθερία του να εξερευνήσει, την ανεξαρτησία του και την ανάγκη του να είναι δημιουργικό. Όλα τα υπόλοιπα αποτελούν δοξασίες και αυθαίρετους χαρακτηρισμούς που η επιστήμη καταρρίπτει συνεχώς!