Bullying: Μορφές εμφάνισης, επιπτώσεις και τρόποι αντιμετώπισης

Ένα φαινόμενο που τα τελευταία χρόνια παίρνει ολοένα και μεγαλύτερες διαστάσεις είναι αυτό του σχολικού εκφοβισμού, γνωστού ως bullying.  Ως φαινόμενο άρχισε να μελετάται το 1978 ενώ ο όρος bulling χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά μόλις το 1987.  Οι μελέτες γύρω από το bullying είναι πολλές. Οι αρχές προσπαθούν εντατικά να ελέγξουν και να περιορίσουν το φαινόμενο, ωστόσο τα κρούσματα ολοένα και αυξάνονται.

Μορφές εμφάνισης του bullying

Ο σχολικός εκφοβισμός μπορεί να εμφανιστεί ως λεκτική, σωματική ή ψυχολογική βία, σεξουαλική παρενόχληση ή βανδαλισμό. Στόχος του θύτη είναι να προκαλέσει φόβο, πόνο και υποταγή από το θύμα ή ακόμα και τον κοινωνικό αποκλεισμό του τελευταίου. Η σωματική βία μπορεί να περιλαμβάνει προσβλητικές χειρονομίες, κλωτσιές, χτυπήματα, τρικλοποδιές, δάγκωμα και ως βαρύτερη μορφή ξυλοδαρμό. Στη λεκτική βία συγκαταλέγονται υβριστικές ή κοροϊδευτικές εκφράσεις, σαρκασμός, απειλές, εκβιασμός ακόμα και διάδοση ψευδών για το θύμα. Ακόμη, το bullying εμφανίζεται ως κλοπή προσωπικών αντικειμένων, ζημιά σε ξένη περιουσία, σεξουαλικά υπονοούμενα, παρενόχληση ή κοινωνικός αποκλεισμός.

Ηλεκτρονικός εκφοβισμός (ή κυβερνοεκφοβισμός)- «Cyberbullying»

Η ανάπτυξη της τεχνολογίας και η αυξανόμενη ενασχόληση παιδιών και νέων με τα ηλεκτρονικά μέσα, έφερε στο προσκήνιο μία νέα μορφή σχολικού εκφοβισμού. Πρόκειται για τον κυβερνοεκφοβισμό ή cyberbullying, που διενεργείται μέσω ηλεκτρονικών συσκευών. Εμφανίζεται  με αποστολή emails, μηνυμάτων, με τη χρήση ιστοχώρων, blogs, ιστοσελίδων κοινωνικής δικτύωσης ακόμα και του τηλεφώνου. Ο θύτης στέλνει με τα μέσα αυτά διάφορα μηνύματα με απειλητικό, ρατσιστικό ή σεξιστικό περιεχόμενο. Τα μηνύματα μπορεί να είναι είτε προσωπικά είτε και μέσω ομαδικών συνομιλιών στο διαδίκτυο.

Τα παιδιά και οι έφηβοι δημιουργούν ψεύτικα διαδικτυακά προφίλ με αναληθή στοιχεία. Έτσι ασκούν βία στα θύματα, αναρτώντας ψευδή στοιχεία, προσωπικά δεδομένα, φωτογραφίες ή βίντεο, τα οποία αποστέλλουν σε περισσότερους παραλήπτες. Άλλοτε εισέρχονται σε διαδικτυακούς λογαριασμούς τρίτων και δημοσιεύουν υλικό χωρίς τη συγκατάθεση του θύματος.  Συχνά τα θύματα cyberbullying υποκινούνται ή αναγκάζονται να λάβουν μέρος σε ομάδες που ασκούν βία και από θύματα γίνονται οι ίδιοι θύτες. 

Οι επιπτώσεις του bullying

Τόσο ο σχολικός εκφοβισμός όσο και ο κυβερνοεκφοβισμός, μπορούν να προκαλέσουν από έντονο συναισθηματικό στρες μέχρι ψυχική διαταραχή ή κατάθλιψη. Πολλοί έφηβοι οδηγήθηκαν στην αυτοκτονία. Δεν είναι λίγα, μάλιστα, τα περιστατικά ξυλοδαρμών που κατέληξαν σε δολοφονία. Η ηλεκτρονική βία μπορεί να έχει χειρότερες προεκτάσεις λόγω της ανωνυμίας του θύτη, η οποία του εξασφαλίζει συχνά την ατιμωρησία. Ίσως και γι’ αυτό ο ηλεκτρονικός εκφοβισμός προκαλεί μεγαλύτερη ψυχική επιβάρυνση στο θύμα σε σχέση με τον απλό σχολικό εκφοβισμό. Αυτό γιατί το θύμα ηλεκτρονικού εκφοβισμού δεν μπορεί να βρει ένα μέρος όπου να νιώθει ασφάλεια ή να «κρυφτεί». Αντιθέτως τα θύματα κλασικού σχολικού εκφοβισμού συνήθως βρίσκουν καταφύγιο στο σπίτι τους. Επιβαρυντικός παράγοντας είναι και το γεγονός ότι μεγάλη μερίδα ενηλίκων εξακολουθεί στις μέρες μας να είναι τεχνολογικά αναλφάβητη. Στον αντίποδα βρίσκεται η υπερβολική εξοικείωση των νέων με τη χρήση των τεχνολογιών. Έτσι, διευκολύνεται η ανεξέλεγκτη δράση των νέων και συγχρόνως καθίσταται δυσκολότερος ο γονικός έλεγχος.

Τρόποι αντιμετώπισης του bullying

Ο βασικότερος τρόπος να προστατευτεί ένα θύμα εκφοβισμού είναι να μην απαντήσει στο θύτη. Ειδικά στην περίπτωση του κυβερνοεκφοβισμού δεν θα πρέπει το θύμα να απαντήσει σε κανένα ηλεκτρονικό μήνυμα ή δημοσίευση ούτε να προβεί σε οποιασδήποτε μορφής συνομιλίας με το θύτη. Αντιθέτως θα πρέπει να αδιαφορήσει και να ζητήσει βοήθεια από κάποιον ενήλικα. Ιδιαίτερη σημασία έχει να διατηρήσει κάθε μήνυμα, συνομιλία και δημοσίευση και να τα παραδώσει στους γονείς του, στο δάσκαλο ή στην αστυνομία. Ακόμα και τα παιδιά που δεν είναι θύματα bullying θα πρέπει να αρνούνται να στέλνουν μηνύματα εκφοβισμού. Συγχρόνως πρέπει να αποτρέπουν τους φίλους τους από αντίστοιχες συμπεριφορές και να μην έχουν επικοινωνία με θύτες bullying. Αντιθέτως, πρέπει να ενθαρρύνονται να αναφέρουν περιστατικά bullying σε κάποιον ενήλικα της εμπιστοσύνης τους. Τέλος δεν πρέπει ποτέ να γράφουν στο διαδίκτυο κάτι που δεν θα έλεγαν προσωπικά σε κάποιον.

Ειδικά οι γονείς είναι οι πρώτοι που θα πρέπει να ενημερώνουν τα παιδιά τους για τον ηλεκτρονικό εκφοβισμό.

Η σωστή ενημέρωση και προετοιμασία θα βοηθήσει τα παιδιά να αποφύγουν ευκολότερα τη θυματοποίησή τους μέσω του διαδικτύου. Οι γονείς θα πρέπει να αντιληφθούν και να εξηγήσουν στα παιδιά ότι ο κυβερνοεκφοβισμός είναι εξίσου επικίνδυνος με τον κλασικό εκφοβισμό. Για αυτό έχει τεράστια σημασία οι ίδιοι να ενημερωθούν πρώτοι για τον ηλεκτρονικό εκφοβισμό και τις νέες μορφές νεανικής παραβατικότητας. Ακόμη είναι απαραίτητο να εποπτεύουν τη δραστηριότητα των παιδιών τους στο διαδίκτυο και να τους μάθουν να προστατεύουν τα προσωπικά τους δεδομένα. Θα πρέπει επίσης να ενημερώσουν τα παιδιά για πράξεις που θα πρέπει να αποφεύγουν ώστε να μην γίνουν θύτες ηλεκτρονικού εκφοβισμού (π.χ. αποστολή μηνυμάτων, φωτογραφιών ή βίντεο με βίαιο ή απειλητικό περιεχόμενο σε πολλαπλούς χρήστες). Εξίσου σημαντικό είναι να τονίσουν στα παιδιά ότι δεν πρέπει να ανοίγουν ηλεκτρονικά μηνύματα από άγνωστους αποστολείς. Από την άλλη, οι γονείς παιδιών-θυμάτων bullying, οφείλουν να είναι δίπλα τους, να τα καθησυχάζουν και να συζητούν μαζί τους. Ωστόσο, σε κάθε περίπτωση οφείλουν να αποτρέψουν το παιδί από το να εκδικηθεί.

Σημαντικός είναι και ο ρόλος του σχολείου, το οποίο λειτουργεί ως φορέας κοινωνικοποίησης.

Οι έφηβοι που χρησιμοποιούν το διαδίκτυο στο σχολείο και ενημερώνονται για την ασφαλή χρήση του, ότι σπανιότερα θα κάνουν κατάχρηση. Οι εκπαιδευτικοί θα πρέπει να ενημερώνουν τους μαθητές για τη νεανική παραβατικότητα και τον ηλεκτρονικό εκφοβισμό. Ακόμη, είναι αναγκαίο να τους καθοδηγούν για το πώς να δράσουν σε περίπτωση που γίνουν θύματα τέτοιων συμπεριφορών. Μάλιστα, είναι σημαντικό να έχουν οι ίδιοι γνώση των χαρακτηριστικών των θυμάτων ώστε να μπορούν να εντοπίσουν τέτοια περιστατικά. Γι’ αυτό και απαιτείται η συνεργασία με φορείς όπως η αστυνομία και η τοπική αυτοδιοίκηση τόσο σε επίπεδο πρόληψης όσο και αντιμετώπισης κρουσμάτων bullying. Ενεργό ρόλο χρειάζεται να διαδραματίζει το σχολείο και στην ενημέρωση των γονέων. Η δε διαμόρφωση κανόνων διαπροσωπικών σχέσεων είναι απαραίτητο να γίνεται με τη σύμπραξη εκπαιδευτικών και μαθητών.

Για το λόγο αυτό το σχολείο οφείλει να προάγει το διάλογο. Μέσα από αυτόν μαθητές και εκπαιδευτικοί μπορούν να επιλύουν κάθε είδους διαφορά. Έτσι καλλιεργείται η εμπιστοσύνη μεταξύ τους και οι μαθητές δεν φοβούνται να αναφέρουν περιστατικά bullying, είτε είναι θύματα οι ίδιοι είτε όχι. Σεμινάρια, συζητήσεις και ομαδικές δραστηριότητες για θέματα μειονοτήτων, διαφορών και επίλυσης συγκρούσεων μπορούν να αποτελέσουν πηγή σωστής ενημέρωσης. Τέλος, ο ορισμός ενός μαθητή ή ομάδας μαθητών στους οποίους θα αναφέρονται περιστατικά bullying, μπορεί να καλλιεργήσει την αλληλεγγύη.