Συναισθήματα: Πώς να βοηθήσουμε τα παιδιά να τα βιώσουν και να τα διαχειριστούν

Συχνά οι γονείς έχουμε την τάση να «διορθώνουμε» τα συναισθήματα των παιδιών μας, ιδίως τα αρνητικά.

Με αυτό αποσκοπούμε στο να τα γλιτώσουμε από την απογοήτευση, την ταλαιπωρία και την αποτυχία. Συγχρόνως, προσπαθούμε να γλυτώσουμε και εμάς τους ίδιους από το συναισθηματικό βάρος να βλέπουμε τα παιδιά μας να βιώνουν δυσάρεστα ή αρνητικά συναισθήματα. Είναι, όμως, σημαντικό να μάθουμε πρώτα εμείς να αποδεχόμαστε τα δύσκολα συναισθήματα των παιδιών, ώστε να το μάθουν και εκείνα. Και αυτό γιατί δεν πρέπει να στερούμε από τα παιδιά την ευκαιρία να εξασκούν δεξιότητες αντιμετώπισης προβλημάτων και διαχείρισης συναισθημάτων.

Παίρνοντας το πιο απλό και λιγότερο οδυνηρό παράδειγμα της βαρεμάρας, έστω ότι το παιδί μας δηλώνει ότι βαριέται. Αυθόρμητα προτείνουμε στο παιδί μία σειρά από εναλλακτικές δραστηριότητες που μπορεί να κάνει προκειμένου να καταπολεμήσουμε τη βαρεμάρα του. Έτσι, όμως, μαθαίνουμε στο παιδί να καταφεύγει σε εμάς για την επίλυση κάθε προβλήματος αντί να προσπαθεί μόνο του να βρει τη λύση. Είναι προτιμότερο να αφήσουμε το παιδί να βιώσει τη βαρεμάρα του ώστε να αναζητήσει λύσεις για να την αντιμετωπίσει.

Συγχρόνως, το παιδί μαθαίνει να έχει εμπιστοσύνη στον εαυτό του και να μην φοβάται τις προκλήσεις ούτε βραχυπρόθεσμα ούτε μακροπρόθεσμα.

Αν θέλουμε να βοηθήσουμε το παιδί να αντιμετωπίσει τη βαρεμάρα, μπορούμε να το καθοδηγήσουμε προκειμένου να φτάσει στη λύση. Μπορούμε λόγου χάρη να του προτείνουμε να σκεφτεί παιχνίδια και δραστηριότητες που το ευχαριστούν. Μπορούμε ακόμα να φτιάξουμε μαζί μία λίστα από την οποία να διαλέξει κάποια δραστηριότητα.

Σε πιο δυσάρεστα συναισθήματα, ας υποθέσουμε ότι μία ωραία πρωία το παιδί μας ανακοινώνει ότι όλοι στο σχολείο το αντιπαθούν. Προφανώς είναι πολύ δυσάρεστο να ακούμε κάτι τέτοιο από το παιδί μας ιδίως αν αντιλαμβανόμαστε ότι το πιστεύει πραγματικά. Συνήθως σπεύδουμε να το διαψεύσουμε λέγοντάς του ότι δεν ισχύει αυτό και ότι υπάρχουν παιδιά που είναι φίλοι του. Είναι πολύ πιθανό το παιδί να μην αντιλαμβάνεται ακριβώς το νόημα της λέξης ή να μην το εννοεί ακριβώς όπως εμείς.

Παρ’ όλα αυτά δεν είναι καλή ιδέα εκείνη τη φορτισμένη στιγμή που το εκδηλώνει να το ακυρώσουμε ή να το διαψεύσουμε.

Έτσι το παιδί θα νιώσει ότι δεν το ακούμε ή δεν το καταλαβαίνουμε. Ακόμη, είναι πιθανό να περάσουμε στο παιδί το μήνυμα ότι υπάρχουν καλά και κακά ή απαγορευμένα συναισθήματα. Ή ενδεχομένως να νομίζει ότι δεν μπορεί να τα διαχειριστεί μόνο του παρά μόνο με τη δική μας παρέμβαση. Κάτι τέτοιο, βέβαια, δεν ισχύει αφού κάθε συναισθηματική εμπειρία είναι φυσιολογική και μπορεί να παρέλθει. Αντιθέτως, το καλύτερο που έχουμε να κάνουμε είναι να δείξουμε ενσυναίσθηση για τα συναισθήματα του παιδιού μας. Μπορούμε να ομολογήσουμε ότι αντιλαμβανόμαστε πως είναι πραγματικά λυπημένο και ότι και εμείς στη θέση του θα νιώθαμε έτσι[1].

Το πρώτο βήμα, λοιπόν, είναι να ακούμε το παιδί με όλη μας την προσοχή και σίγουρα όχι να «μισοακούμε». Το να παριστάνουμε ότι ακούμε αλλά την ίδια στιγμή είμαστε απορροφημένοι με κάτι άλλο γίνεται αντιληπτό από το παιδί και παράλληλα είναι αποκαρδιωτικό. Κατά πάσα πιθανότητα το παιδί θα σταματήσει την κουβέντα και ενδεχομένως να μην επιχειρήσει ούτε στο μέλλον να μας μιλήσει για τα συναισθήματά του ή για κάτι που το προβληματίζει. Από την άλλη, είναι πολύ πιο εύκολο για ένα παιδί να πει τα προβλήματά του σε έναν γονιό που το ακούει προσεκτικά. Συχνά, μάλιστα, μία συμπονετική σιωπή ίσως είναι αυτό που το παιδί χρειάζεται περισσότερο.

Την αναγνώριση των συναισθημάτων του παιδιού καλό είναι να τη δείξουμε με μία λέξη όπως «καταλαβαίνω» και μία έκφραση περισυλλογής.

Μία τρυφερή συμπεριφορά προτρέπει το παιδί να εξερευνήσει τις σκέψεις και τα συναισθήματά του, καταλήγοντας συχνά στις δικές του λύσεις. Είναι προτιμότερη από τις ερωτήσεις ή νουθεσίες που μας έρχονται στο μυαλό όταν το παιδί μας δηλώνει κάτι δυσάρεστο. Και αυτό γιατί ένα παιδί δυσκολεύεται να σκεφτεί καθαρά όταν κάποιος το ανακρίνει, το κατηγορεί ή του κάνει κήρυγμα.

Μάλιστα, αντί να αρνηθούμε το συναίσθημα του παιδιού, βοηθάει περισσότερο να το ταυτοποιήσουμε, δίνοντάς του ένα όνομα. Άμα πιέσουμε το παιδί να διώξει το άσχημο συναίσθημα, μάλλον θα αναστατωθεί περισσότερο. Ομοίως, δεν βοηθάει να συμφωνήσουμε ή να διαφωνήσουμε με το συναίσθημα του παιδιού (π.χ. επειδή ο λόγος μας φαίνεται αστείος). Αντιθέτως αν το παιδί αντιληφθεί ότι αναγνωρίζουμε το εσωτερικό του βίωμα, θα νιώσει παρηγοριά. Πάντα βοηθάει να του πούμε π.χ. “είναι πολύ στενάχωρο να χαλάει το αγαπημένο σου παιχνίδι”.

Γι’ αυτό και έχει σημασία να εξασκηθούμε οι ίδιοι να διακρίνουμε σε βάθος αυτά που λέει το παιδί.

Με αυτόν τον τρόπο θα μπορέσουμε να αναγνωρίσουμε και να κατονομάσουμε το συναίσθημά του. Εξίσου σημαντικό είναι να παρέχουμε στα παιδιά μας το απαραίτητο λεξιλόγιο που θα τα βοηθήσει να εκφράσουν αυτά που νιώθουν. Έτσι θα είναι ευκολότερα σε θέση να βοηθήσουν τα ίδια τον εαυτό τους.

Από την άλλη, είναι λάθος να ρωτήσουμε το παιδί γιατί νιώθει έτσι. Αν και κάποια παιδιά είναι σε θέση να μας απαντήσουν, τα περισσότερα δεν ξέρουν γιατί αισθάνονται όπως αισθάνονται ή δεν μπορούν να δώσουν μια λογική εξήγηση. Ή ακόμα είναι πιθανό να διστάζουν να μας το πουν επειδή θεωρούν ότι για εμάς η αιτία δεν θα φανεί αρκετά σημαντική. Βοηθάει πολύ περισσότερο να πούμε σε ένα στεναχωρημένο παιδί ότι βλέπουμε ότι κάτι το έχει αναστατώσει παρά να του κάνουμε ερωτήσεις ανακριτικού χαρακτήρα όπως «τι έχεις;» ή «γιατί νιώθεις έτσι;». Πιο εύκολα θα μας μιλήσει το παιδί αν νιώσει ότι αποδεχόμαστε αυτό που αισθάνεται παρά αν του ζητάμε εξηγήσεις.

Αρνητικά συναισθήματα βιώνουν τα παιδιά και σε περιπτώσεις που επιθυμούν και ζητούν πράγματα που δεν μπορούν να έχουν.

Αυθόρμητα τους εξηγούμε με λογικά επιχειρήματα το λόγο που δεν μπορούν να έχουν αυτό που ζητούν. Πολλές φορές όσο περισσότερο τους εξηγούμε τόσο περισσότερο διαμαρτύρονται. Οι σύμβουλοι επικοινωνίας Αντέλ Φέιμπερ και Ιλέιν Μάζλις προτείνουν να ικανοποιήσουμε την επιθυμία του παιδιού στη σφαίρα της φαντασίας. Αν δείξουμε στο παιδί ότι κατανοούμε πόσο μεγάλη είναι η επιθυμία του, το βοηθάμε να αντιμετωπίσει πιο εύκολα την πραγματικότητα. Ένα παράδειγμα θα μπορούσε να είναι: “μακάρι να ερχόταν μία νεράιδα και με το ραβδί της να έκανε τα παλιά σου παπούτσια να σου κάνουν ξανά!“[2].

Όταν απαιτείται να δράσουμε οι ίδιοι, θα πρέπει να υποστηρίζουμε το παιδί συζητώντας μαζί του τις εναλλακτικές επιλογές.

Καλό είναι να το καθοδηγήσουμε στο να επιλέξει κάποια δράση, χωρίς όμως να του υπαγορεύσουμε πώς να πράξει. Αφού, λοιπόν, δείξουμε την απαιτούμενη κατανόηση, καλό είναι να το καθοδηγήσουμε να εντοπίσει την πηγή του προβλήματος και να βρει τη λύση. Σε αυτό βοηθάνε ερωτήσεις για να ανιχνεύσουμε πώς αντιλαμβάνεται το παιδί την κατάσταση που το κάνει να νιώθει έτσι. Ταυτόχρονα, το βοηθάμε να δει το πρόβλημα από διαφορετικές οπτικές γωνίες. Έτσι θα διαπιστώσει ότι υπάρχουν κι άλλοι αξιόπιστοι τρόποι για να ερμηνεύσει αυτό που συνέβη.  Για παράδειγμα, μπορούμε να το ρωτήσουμε τι συνέβη στο σχολείο και το κάνει να πιστεύει ότι όλοι το αντιπαθούν. Ή αν είχε προηγηθεί κάποιο συμβάν που εξηγεί τη συμπεριφορά των παιδιών που αρνούνται να παίξουν μαζί του κ.ο.κ.

Φυσικά στόχος μας δεν πρέπει να είναι να διορθώσουμε την κατάσταση ούτε να κάνουμε το παιδί να νιώσει καλύτερα. Αρκεί να προσφέρουμε τη συμπόνια και την παρουσία μας, ώστε να το βοηθήσουμε να βιώσει τα συναισθήματά του και να επιλέξει το ίδιο τις ενέργειες του. Σημαντικότερη, λοιπόν, από κάθε λέξη είναι η συμπεριφορά μας. Αν αυτή δεν ενέχει συμπόνια, το παιδί θα νιώσει τα λόγια μας ψεύτικα και ότι απλώς προσπαθούμε να το χειραγωγήσουμε. Αν, όμως, τα λόγια μας αντικατοπτρίζουν κατανόηση και συμπόνια, το παιδί αντιλαμβάνεται ότι είναι αληθινά και ότι είμαστε δίπλα του.