Η ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗ ΑΠΟΥΣΙΑ ΤΟΥ ΓΟΝΙΟΥ ΚΑΙ ΟΙ ΠΡΟΕΚΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ

Αποτελεί γενική αλήθεια το γεγονός ότι τα παιδιά μας θέλουν να βρισκόμαστε διαρκώς μαζί τους. Όσο μικρότερα είναι σε ηλικία τόσο περισσότερο αντιδρούν όταν δεν βρισκόμαστε στο οπτικό τους πεδίο. Ωστόσο αυτό που μπορεί να μην φαντάζει στα μάτια μας τόσο σοβαρό αλλά για τα παιδιά έχει τεράστια σημασία είναι η συναισθηματική απουσία. Για ένα παιδί η πραγματική έλλειψη του γονιού οφείλεται στην μη ανταπόκριση στο βλέμμα, στο κλάμα ή στο χαμόγελό του.  Στην απάθεια και τη μηχανική φροντίδα χωρίς την παρουσία συναισθημάτων, ιδίως αγάπης και τρυφερότητας. Χωρίς την αίσθηση του δοσίματος και της αμοιβαιότητας που χαρακτηρίζει τη σχέση γονέα-παιδιού.

Η συναισθηματική αυτή απουσία, μπορεί να κάνει το παιδί να χάνει την αίσθηση του ίδιου του του εαυτού. Και τούτο διότι δεν βρίσκει ανταπόκριση και αμοιβαιότητα, ενώ αντιλαμβάνεται το γονιό σαν νεκρό ή απόκοσμο. Καθώς το παιδί αγαπάει το γονιό, θέλει να είναι και να ασχολείται μαζί του. Δεν λαμβάνει, όμως, απάντηση σε κανένα αίτημα του, καθώς ο γονιός το έχει αποκλείσει από τη ζωή του.

Συχνές αιτίες της συναισθηματικής απουσίας των γονιών είναι η κατάθλιψη, η κατάχρηση ουσιών, ακόμα και η εργασιομανία. Ένας τέτοιος γονιός νιώθει ανάξιος, δεν βρίσκει νόημα στο να κοιτάξει το παιδί του, να του χαμογελάσει. Δεν αντιλαμβάνεται καν τα συναισθήματα του παιδιού, τη χαρά που παίρνει ακόμα και από ένα άγγιγμα ή βλέμμα. Γι’ αυτό και διατηρεί απόμακρη και επιφυλακτική στάση ενώ εκνευρίζεται με κάθε προσπάθεια του παιδιού να τον προσεγγίσει.

Πολύ χαρακτηριστική περίπτωση συναισθηματικής απουσίας αποτελεί η επιλόχειος κατάθλιψη. Αυτή κάνει μια μητέρα να βλέπει ένα τοίχο ανάμεσα στην ίδια και το παιδί της. Το φροντίζει μηχανικά χωρίς ίχνος τρυφερότητας και ευαισθησίας. Συχνά οι μητέρες με επιλόχειο κατάθλιψη παρουσιάζουν μια ευτυχισμένη εικόνα προς τα έξω αλλά μέσα τους νιώθουν κενό και δυστυχία. Αυτό οφείλεται στις απότομες αλλαγές που συνοδεύουν τον ερχομό ενός μωρού, κυρίως την αυξημένη κούραση και την έλλειψη ύπνου.

Ωστόσο, όταν το παιδί βλέπει ότι η μητέρα δεν ανταποκρίνεται στα μηνύματα και την ανάγκη σύνδεσης και επικοινωνίας που εκφράζει, σταδιακά αδιαφορεί και το ίδιο. Δεν νιώθει πλέον την ίδια ανάγκη να εκφραστεί και να επικοινωνήσει, αποκτώντας ένα αντίστοιχα παγωμένο και ανέκφραστο βλέμμα με της μητέρας. Τα παιδιά καταθλιπτικών μαμάδων είναι λιγότερο χαρούμενα ή περίεργα και περισσότερο θλιμμένα και θυμωμένα.

Συχνά η επίδραση της επιλόχειας κατάθλιψης παραμένει στο παιδί ακόμα και αφού η μητέρα την ξεπεράσει πλήρως. Όπως διαπιστώνει η ψυχολόγος Terri Apter στο ερευνητικό και συγγραφικό της έργο, τέτοια παιδιά έχουν φτωχότερη ομιλία ή έκφραση. Συχνά παρουσιάζουν κάποιας μορφής αναπτυξιακή διαταραχή, ενώ και οι διαπροσωπικές τους σχέσεις με τρίτα άτομα είναι συχνά προβληματικές.

Συγχρόνως, τα ίδια αυτά παιδιά μεγαλώνοντας υιοθετούν ένα προστατευτικό ρόλο απέναντι στην αδύναμη μητέρα τους. Χρησιμοποιούν τα δικά τους ψυχικά και συναισθηματικά αποθέματα για να υποκαταστήσουν τα ανύπαρκτα των γονιών τους. Προσπαθούν να απορροφήσουν τον αρνητισμό και την απάθεια των τελευταίων, ώστε να διασφαλίσουν αμοιβαία ασφάλεια και ικανοποίηση. Λόγω της ευαισθησίας τους προς τα συναισθήματα των αγαπημένων τους, θέλουν είτε να παρηγορήσουν ένα στεναχωρημένο γονιό είτε να τον κάνουν ευτυχισμένο. Αν, μάλιστα νομίσουν ότι δεν το καταφέρνουν, θεωρούν ότι έχουν αποτύχει στο βασικότερο σκοπό της ζωής τους.

Από την άλλη, ένα παιδί με καταθλιπτικό γονιό νιώθει τύψεις για κάθε τυχόν αίσθημα χαράς που μπορεί να νιώσει. Σαν αποτέλεσμα, απομακρύνει τις θετικές και ευχάριστες σκέψεις, θεωρώντας τες ως προδοτικές προς το γονιό του. Άλλα πάλι παιδιά δεν θέλουν να δείχνουν στενοχώρια ή δυσαρέσκεια για την κατάσταση των γονιών τους θεωρώντας ότι έτσι τους επιβαρύνουν. Αυτά καταλήγουν να προσποιούνται ή να φοράνε διαφορετικά προσωπεία εντός και εκτός σπιτιού.

Πολλές φορές, μάλιστα, τα μεγαλύτερα παιδιά θέλουν να προστατεύσουν τα μικρότερα αδέρφια τους από τέτοιες καταστάσεις. Προσπαθούν, λοιπόν, να τους παρέχουν εκείνα τη φροντίδα και τη στοργή που χρειάζονται σαν αντιστάθμισμα στην απουσία της μητέρας ή/και του πατέρα. Έτσι, όμως, τα παιδιά βάζουν στην άκρη τις δικές τους ανάγκες. Αρνούνται τη δική τους προσωπική ολοκλήρωση και ωριμάζουν γεμίζοντας ευθύνες και βάρη που δεν θα έπρεπε να τους αναλογούν.

Τέλος, τα παιδιά που βίωσαν τη συναισθηματική απουσία των γονιών, δυσκολεύονται να κατανοήσουν τα, θετικά κυρίως, συναισθήματα των άλλων. Γι’ αυτό αντιλαμβάνονται διαφορετικά το ρόλο τους στις στενές σχέσεις με άλλα άτομα. Για παράδειγμα, μπορεί να θεωρούν τις ανάγκες του άλλου σημαντικότερες από τις δικές τους. Συχνά έχουν αυξημένο αίσθημα ευθύνης και ωριμότητας στις σχέσεις τους ή δεν προσμένουν στήριξη από τους άλλους.

Είναι προφανές ότι μία τέτοια κατάσταση είναι προβληματική και βλαπτική για ένα παιδί. Γι’ αυτό έχει μεγάλη σημασία να κατανοούμε τις απαιτήσεις και τις ευθύνες του ρόλου μας ως γονείς. Εξίσου μεγάλη σημαία έχει να αφουγκραζόμαστε διαρκώς τις ανάγκες των παιδιών, καθώς αυτές εκτείνονται πέρα από την υλική φροντίδα. Συχνά ένα χάδι ή ένα χαμόγελο μπορεί να προσφέρει σε ένα παιδί μεγαλύτερη ικανοποίηση από το φαγητό ή από ένα παιχνίδι.