Τα ηλεκτρονικά παιχνίδια αποτελούν ένα πολύ διαδεδομένο μέσο αναψυχής για τα παιδιά, ιδίως στην εφηβική ηλικία. Γι’ αυτό και οι περισσότερες έρευνες που έχουν διεξαχθεί αφορούν κυρίως αυτή την ηλικιακή ομάδα. Παράλληλα, η εφηβεία είναι η ηλικία εκπλήρωσης σημαντικών αναπτυξιακών «στόχων», όπως η ανάπτυξη ατομικής ταυτότητας και σχέσεων με συνομήλικους. Γι’ αυτό το λόγο και έλκει περισσότερο το ερευνητικό ενδιαφέρον της επιστημονικής κοινότητας.
Ψυχοκοινωνική λειτουργικότητα των παιδιών
Η υπερβολική και παθολογική χρήση ηλεκτρονικών παιχνιδιών έχει συσχετιστεί με πολλές σωματικές, κοινωνικές, ψυχολογικές και ακαδημαϊκές δυσμενείς επιπτώσεις. Παράλληλα συνδέεται με χαμηλό ποσοστό ικανοποίησης από τη ζωή, χαμηλή κοινωνική αυτοεκτίμηση, ανεπαρκείς κοινωνικές δεξιότητες, μοναχικότητα και μειωμένη σχολική επίδοση. Ωστόσο, είναι δύσκολο να απαντηθεί με βεβαιότητα αν η χρήση διαδικτυακών παιχνιδιών είναι το αίτιο ή το αποτέλεσμα των ανωτέρω δυσμενών ψυχοκοινωνικών ενδείξεων. Και οι δύο απόψεις έχουν υποστηριχθεί. Πιο τεκμηριωμένη είναι η άποψη ότι η μειωμένη λειτουργικότητα προϋπάρχει της αυξημένης χρήσης διαδικτυακών παιχνιδιών. Απλώς εκδηλώνεται μέσω αυτής, σύμφωνα με μία διαχρονική μελέτη σε 850 εφήβους που διενεργήθηκε επί ένα εξάμηνο στην Ολλανδία το 2011. Στην ίδια έρευνα αποδείχθηκε και η αλληλεπίδραση μεταξύ μειωμένης ψυχοκοινωνικής λειτουργικότητας και της εκτεταμένης χρήσης ηλεκτρονικών παιχνιδιών.
ΒΙΑΙΑ ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ ΚΑΙ ΕΠΙΘΕΤΙΚΟΤΗΤΑ ΠΑΙΔΙΩΝ
Τα παιχνίδια στο διαδίκτυο, αν και δεν αποτελούν τη μόνη πηγή επαφής με τη βία για τα παιδιά, αποτελούν, ωστόσο, το πιο ζωντανό παράδειγμα διαδραστικού μέσου προώθησής της. Ακόμα και παιχνίδια που απευθύνονται σε παιδιά δέκα ετών, ενέχουν βία, η οποία εμφανίζεται τόσο ρεαλιστική και καθημερινή που σχεδόν απενοχοποιείται. Το γεγονός αυτό προβληματίζει έντονα τόσο τους γονείς όσο και την κοινή γνώμη αλλά και την ερευνητική κοινότητα. Μία ανάλυση 54 ερευνών το 2007 έδειξε ότι η χρήση βίαιων παιχνιδιών αυξάνει τις επιθετικές συμπεριφορές, σκέψεις, τα επιθετικά συναισθήματα, την οργανική αντίδραση και μειώνει τις θετικές κοινωνικές συμπεριφορές. Σε μία αμερικάνικη μελέτη του 2010, η σχέση βίαιων παιχνιδιών και επιθετικής συμπεριφοράς παρομοιάζεται με τη σχέση τσιγάρου και καρκίνου του πνεύμονα. Μπορεί να μην νοσήσουν όλοι οι καπνιστές ούτε να βιαιοπραγήσουν όλοι οι παίκτες βίαιων παιχνιδιών, ωστόσο δεν παύει να είναι σημαντική η σύνδεση αυτή. Το γεγονός αυτό δεν αναιρεί την πραγματικότητα ότι η ανάπτυξη επιθετικής συμπεριφοράς εξαρτάται από περισσότερους παράγοντες.
ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΑ ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ ΚΑΙ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ-ΣΚΕΨΗ
Η ενασχόληση με τα ηλεκτρονικά παιχνίδια αναμφίβολα περιορίζει το χρόνο που διαθέτουν τα παιδιά σε άλλες δραστηριότητες και κοινωνικές αλληλεπιδράσεις. Παράλληλα, έχει τεκμηριωθεί και η συσχέτισή της με χαμηλές σχολικές επιδόσεις αλλά και η επιρροή της στη συμπεριφορά και τις σκέψεις των παιδιών.
Σύμφωνα με τη θεωρία της κοινωνικής μάθησης, η μάθηση έρχεται μέσα από την παρατήρηση και τη μίμηση. Μιμούμενα, λοιπόν, τα παιδιά τις βίαιες πράξης των ηρώων των διαδικτυακών παιχνιδιών, υιοθετούν αντίστοιχες συμπεριφορές στην καθημερινότητά τους. Ειδικά η αληθοφάνεια και η επιβράβευση με πόντους ή προώθηση στην «επόμενη πίστα», διευκολύνουν τη μίμηση ακόμη περισσότερο. Φυσικά, όπως αναφέραμε ανωτέρω, η επιθετικότητα αποτελεί φαινόμενο που επηρεάζεται από περισσότερους παράγοντες. Το μέγεθος της επίδρασης των βίαιων παιχνιδιών στη συμπεριφορά ενός παιδιού, σχετίζεται με το πόσο μεγάλη ή μικρή τάση για επιθετικότητα έχει. Η τάση αυτή έχει συνδιαμορφωθεί από παράγοντες που σχετίζονται τόσο με το άτομο και την προσωπικότητά του όσο και με το ευρύτερο περιβάλλον.
Αξίζει να αναφέρουμε ότι η έκθεση σε βίαια ηλεκτρονικά παιχνίδια είναι ο δεύτερος πιο ισχυρός παράγοντας εκδήλωσης βίαιης συμπεριφοράς, μετά τη συμμετοχή σε συμμορίες. Προστατευτικούς-αποτρεπτικούς παράγοντες συνιστούν η γονική παρακολούθηση, οι σχέσεις με μη επιθετικούς συνομήλικους και η έκθεση σε θετικά πρότυπα συμπεριφοράς.
ΤΑ ΟΦΕΛΗ ΤΗΣ ΧΡΗΣΗΣ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΩΝ ΠΑΙΧΝΙΔΙΩΝ
Πέραν των όσων αρνητικών αναφέραμε, η χρήση διαδικτυακών παιχνιδιών έχει και ορισμένα οφέλη. Πιο συγκεκριμένα βοηθά στην ανάπτυξη οπτικής αντίληψης και οπτικο-χωροταξικού συντονισμού. Ο δε οπτικο-χωροταξικός συντονισμός συνδέεται υψηλές επιδόσεις στα μαθηματικά και τις θετικές επιστήμες. Φυσικά, τα οφέλη αυτά συνδέονται με ήπια και όχι εκτεταμένη-παθολογική χρήση. Παράλληλα, η αποχή από το διαδίκτυο και τα παιχνίδια μπορεί επίσης να έχει αρνητικά ακαδημαϊκά αποτελέσματα. Στερεί από τους εφήβους ευκαιρίες εξεύρεσης πληροφοριών και επικοινωνίας με τους συνομηλίκους τους, αποκλείοντάς τους από τις ομάδες αυτές. Ειδικά τα διαδραστικά ομαδικά ηλεκτρονικά παιχνίδια έχουν έντονο κοινωνικό πρόσημο καθώς καλλιεργούν την κοινωνικότητα και τη συνεργασία.
Παλαιότερα, μάλιστα, είχε διατυπωθεί και η «θεωρία της κάθαρσης». Σύμφωνα με αυτήν, τα παιδιά που έπαιζαν παιχνίδια βίας εκτόνωναν έτσι τη ροπή τους προς επιθετικότητα, με αποτέλεσμα να μειώνουν την επιθετική συμπεριφορά στην πραγματική τους ζωή. Η άποψη αυτή, ωστόσο, δεν έχει αποδειχθεί, με την εμπειρική έρευνα να κλίνει υπέρ της αντίθετης γνώμης.
Κλείνοντας…
Αναμφισβήτητα το παιχνίδι αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της ανάπτυξης των παιδιών. Η είσοδος της τεχνολογίας στη ζωή μας έφερε μαζί της και τη χρήση των ηλεκτρονικών παιχνιδιών. Βεβαίως δεν είναι ορθό να δαιμονοποιήσουμε τα διαδικτυακά παιχνίδια, ακόμα και αν αυτά ενέχουν βία. Μπορούμε, όμως, να περιορίσουμε το χρόνο χρήσης τους εντός λογικών ορίων που συμβαδίζουν με την ηλικία και τις συνολικές ανάγκες του παιδιού. Ιδίως δε, ως γονείς οφείλουμε να ελέγχουμε το περιεχόμενο των παιχνιδιών ώστε να περιορίσουμε τους κινδύνους που μπορεί να ελλοχεύουν.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: Ελένη Τζαβέλα, «Διαδικτυακά παιχνίδια: ο ρόλος τους στην ψυχοκοινωνική ανάπτυξη του παιδιού» σε Συμπεριφορές Εξάρτησης στο Διαδίκτυο, έκδοση του προγράμματος «ΑΡΙΑΔΝΗ: Πρόγραμμα Κατάρτισης Επαγγελματιών Ψυχικής Υγείας για το φαινόμενο του «εθισμού» των εφήβων στο διαδίκτυο καθώς και για τους κινδύνους που αντιμετωπίζουν τα παιδιά και οι έφηβοι από την ανεξέλεγκτη χρήση του διαδικτύου», Αθήνα 2011.
